Η ΣΚΟΠΕΛΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Η ΣΚΟΠΕΛΟΣ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Οι Σκοπελίτες ήταν φιλοπάτριδες και τούτο αποδεικνύεται απο την μεγάλη τους συμβολή στην ελληνική επανάσταση του 1821 αλλά και στα προεπαναστατικά κινήματα στην Θεσσαλομαγνησία. Στον αγώνα για την ελευθερία θα δώσουν ενεργό παρόν παρέχοντας όλο το “έχειν” τους για τον ιερό αυτόν σκοπό. Τον Μάϊο του 1821 ζητόυν απο τους Υδραίους να τους στείλουν <<την αναγκαία ύλην εις πόλεμον και εις τροφάς....>> ανταλλάζοντας το κρασί τους και μαζί με τους Σκιαθίτες παρέχουν άσυλο σε 70 χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες απο την Θεσσαλία και την Μακεδονία που κατέφυγαν εδώ ύστερα απο την αποτυχία που είχαν τα απελευθερωτικά κινήματα σε αυτές τις περιοχές. (1)

Τα αποτυχημένα κινήματα και οι πρόσφυγες

Η Σκόπελος "ματώθηκε"  απο τα επαναστατικά κινήματα των οπλαρχηγών του Ολύμπου και μετά τις αποτυχημένες προσπάθειές τους, έλαβε ενεργό συμμετοχή στην επαναστάση του 1821 θυσιάζοντας το "βιο" της σε πλοία και ναυτικό. Τα χρόνια της επανάστασης εγκαταστάθηκαν στο νησί της Σκόπελου αρκετοί πρόσφυγες απο τη Μακεδονία, Θεσσαλία και την Εύβοια, οι οποίοι ενσωματώθηκαν με τους ντόπιους και επηρέασαν σε σημαντικό βαθμό τα έθιμα, τις παραδόσεις, την αρχιτεκτονική και διαμόρφωσαν τον ιδιότυπο χαρακτήρα των Σκοπελιτών. (2)

Οι κοινωνικές τάξεις

Η κοινωνική διάρθρωση που επικράτησε κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας στο νησί της Σκοπέλου, επηρέασε σε πολύ μεγάλο βαθμό τις συνήθειες των κατοίκων και τον τρόπο ζωής τους. Στο νησί υπήρξαν δύο τάξεις απο τη μια η άρχουσα τάξη που την αποτελούσαν οι καραβοκύρηδες και οι μεγαλοκτηματίες και απο την άλλη ο απλός λαός δηλαδή οι εργάτες, αγρότες, μικροκτηματίες κτλ. Το χάσμα των δύο τάξεων ήταν τόσο μεγάλο που δεν υπήρχε καμία περίπτωση γεφύρωσης. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί οτι κοινωνική τάξη στο νησί αποτελούσαν και οι κληρικοί, η οποίοι ανήκαν στην άρχουσα τάξη. (3)

Στην μητροπολιτική εκκλήσια της Χώρας της Γεννήσεως του Χριστού, στο καμπαναριό της υπάρχει η καμπάνα που δώρισε ο Αλέξιος Ορλώφ στους Σκοπελίτες για την πολύτιμη βοήθεια τους στην ναυμαχία του Τσεσμέ το 1770, όπου και καταστράφηκε ο τουρκικός στόλος. (3α)

            Ο ηρωισμός του Σκοπελίτη πλοίαρχου Κωνσταντίνου Μανωλάκη

                                       και ο πλοίαρχος Γεώργιος Καμπούρης.

Τον Μάιο του 1821 όταν επαναστάτησε η Θεσσαλομαγνησία με αρχηγό τον Άνθιμο Γαζή και οπλαρχηγό τον Κυρ. Βασδέκη, ο Σκοπελίτης πλοίαρχος Κωνσταντίνος Μανωλάκης κατέπλευσε με δικά του έξόδα με το εξοπλισμένο σκάφος του, το οποίο ήταν επανδρωμένο με Σκοπελίτες ναύτες στον Παγασητικό Κόλπο (11 Μαίου) και επι 10 ημέρες βομβάρδιζε ασταμάτητα τα τουρικικά φρούρια, βοηθώντας σημαντικά τους επαναστάτες της Θεσσαλίας. Το υπ' αριθμό 1. έγγραφο της Βουλής Μαγνησίας αναφέρεται στον ηρωισμό και τις υλικές θυσίες του γενναίου πλοιάρχου Μανωλάκη:

<<........Πιστοποιείται δια του παρόντος οτι το καράβι του Κων/νου Μανωλάκη εκ Σκοπέλου αρματωμένον καλώς και με ανθρώπους και με κανόνια και με μπαρούτια και με μπάλαις με ίδια του έξοδα φιλογενεία φερόμενον, εξέπλευσε κατά του κοινού εχθρού και ήλθεν εις βοήθεια του τόπου μας, το οποίον αφού έφτασεν εις το κάστρον του Γόλου κατά την 11 Μαίου, έρριψεν κανόνια κατά του κάστρου καταπολεμών τον εχθρόν ακατάπαυστως εν διαστημάτι δέκα ημερών, ώστε κατεκαυσεν όλας του τας πυροβόλους ύλας του. 

Ο καπετάνιος τούτου πλήρης ενθουσιασμού ήρχετο έξω εις την ξηράν με αρματωμένους ανθρώπους του και συνεβοήθη τους εντόπιους συναγωνιζόμενος κατά των αγαρηνών, μη φειδόμενος μήτε στόματα, μήτε αργύρια, μήτε άλλο τι προς κατατρόπωσιν του εχθρού.

Όθεν και προς απόδειξιν τς φιλελευθερίας τους και φιλογενείας και γενναιότητός του και των ανδρών εξόδων του καραβίου εδόθη το παρόν εσφραγισμένον τη σφραγίδη της κοινότητος των εικοσιτεσσάρων χωρίων.>> 

Υπέροχος πατριώτης και αγωνιστής υπήρξε και ο πλοίαρχος Γεώργιος Καμπούρης. Κάτοχος ενός βρικίου 240 τόνων, δεν δίστασε να λάβει μέρος στην επανάσταση και να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην πατρίδα, αγωνιζόμενος δίχως πληρωμή και αποζημίωση. (4)

Οι Πρόσφυγες:

Από τις μεγαλύτερες υπηρεσίες που προσέφερε το νησί της Σκοπέλου στον αγώνα ήταν αναμφίβολα η παροχή βοήθειας και ασύλου σε όλους τους Έλληνες πρόσφυγες, οι οποίοι για να σωθούν απο το μένος των κατακτητών ήρθαν στην Σκόπελο και στην Σκιάθο μετά την αποτυχία των κινημάτων της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Μετά την καταστροφή του Πηλίου απο τον Δράμαλη (Ιούλιος 1821) οι κάτοικοι και οι διάφοροι οπλαρχηγοί κατέφυγαν στα δύο νησιά, επίσης πρόσφυγες απο τον Όλυμπο ήρθαν για να ενωθούν με αυτούς.  Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους όταν ο Αβουλαβούτ πασάς νίκησε τους επαναστάτες στην Χαλκιδική και την κατέστρεψε, ο πλοίαρχος Καμπούρης διέσωσε πολλούς  και τους μετέφερε στην Σκόπελο, όπου η κατάσταση ήταν απελπιστική. Σε 70 χιλιάδες υπολογίζονται οι συγκεντρωμένοι πρόσφυγες και στα δύο νησιά. Ο συνωστισμός αυτός και η κακή διατροφή προκάλεσαν σοβαρές ασθένειες και απειλούσαν τους κατοίκους με επιδημίες. Την κατάσταση αυτή χειροτέρεψαν τα έκτροπα των διάφορων οπλαρχηγών και των παλληκαριών τους, οι οποίοι συμπεριφέρονταν άσχημα προς τους κατοίκους των νησιών. (5)

Οι Οπλαρχηγοί στην Σκόπελο.

Μετά την καταστροφή της Νάουσας και της γενικής καταστολής της επανάστασης στην Βόρεια Ελλάδα, ο Διαμαντής Νικολάου (υπήρξε ένας απο τους γενναιότερους κλέφτες του Ολύμπου:"Το σώμα του Διαμαντή αξίζει μια στρατια") και άλλοι συγκεντρώθηκαν στην Σκόπελο. Από τον Μάιο του 1822 η επανάσταση μετατοπίστηκε στα μεγάλα ανδραγαθήματα μέσω των οποίων εδραιώθηκε ο ελληνικός αγώνας. Στην Μακεδονία και Θεσσαλία κυριαρχούν οι Τούρκοι, μόνο στην Σκόπελο και την Σκιάθο ανέμιζε η σημαία της ελευθερίας. Το νησί εξακολουθεί να βοηθά με όλους τους τρόπους τον αγώνα με τα πλοία του. Πλοία της Σκοπέλου υπό τον Γ. Καμπούρη έλαβαν μέρος στην εκστρατεία του Διαμαντή, η οποία έγινε για να καταφοβίσουν τα παράλια του Ολύμπου. Το νησί παραμένει ελεύθερο λόγω της απασχόλης των Τούρκων με την νοτιότερη Ελλάδα. (6)

Η Ναυμαχία της Λήμνου..

Ο Λαμπούτ πασάς της Θεσσαλονίκης είχε σχεδιάσει την καταστροφή των νησιών της Σκιάθου και της Σκοπέλου. Σε αυτά όμως βρίσκονταν πολλοί καπεταναίοι με τα παλληκάρια τους, οι οποίοι ήταν πρόθυμοι να υπερασπιστούν τα νησιά. Έτοιμοι όμως ήταν και οι κάτοικοι να αμυνθούν με την βοήθεια των Υδραίων. Στις αρχές του 1823 διορίσθηκε στην Σκόπελο αντέπαρχος ο Γεώργιος Ζαχαριάς. Οι Σκοπελίτες έχοντας  την πληροφορία ενδεχόμενης επίθεσης απο τους Τούρκους αποφάσισαν να επιτεθούν πρώτοι και να αποτρέψουν την είσοδο τους στα ύδατα τους. Στην εκστρατεία αυτή έλαβαν μέρος και  Σκιαθίτες, Τρικεριώτες, Ψαριανοί, Σπετσιώτες και Υδραίοι. Μεταξύ των Σκοπελιτών ήταν και ο Γ. Καμπούρης με το μπρίκι του. Τον Μάρτιο του 1823 συνάντησαν τον στόλο του Λαμπούτ πασά κοντά στην Λήμνο, όπου διεξήχθη ναυμαχία στην οποία υπερίσχυσαν οι Έλληνες απομακρύνοντας  τον Τουρκικό στόλο απο τις Βόρειες Σποράδες. (7)

Απόκρουση τουρκικών επιθέσεων... 

Οι Τούρκοι ετοίμαζαν και άλλη επίθεση εναντίων των νησιών. Τον Μάιο της ίδιας χρονιας οι Σκοπελίτες ξεκίνησαν υπό την διοίκηση του Γ. Καμπούρη για να αντιμετωπίσουν τον τουρκικό στόλο. Αυτή η εκστρατεία ήταν η έκτη στην οποία συμμετείχε και έφερε εις πέρας ο Γ. Καμπούρης αλλά δεν γνωρίζουμε περισσότερα για την έκβασή της. (8)

Η Σκόπελος ορμητήριο του Διαμαντή και του Καρατάσου και ο εμφύλιος σε Σκόπελο και Σκιάθο.....

ο Αναστάσιος Καρατάσος

Με το τέλος του τρίτου έτους της επανάστασης, το Έθνος μπαίνει σε ένα κεφάλαιο εμφύλιων σπαραγμών, οι οποίοι συγκλόνισαν την Ελλάδα και απείλησαν την καταστροφή του αγώνα. Οι οπλαρχηγοί που βρίσκονταν στα νησιά απο το 1822 είχαν αρχίσει να έρχονται σε προστριβές με τους κατοίκους. Τα στρατιωτικά σώματα που ήταν υπό τις διαταγές τους συμπεριφέρονταν άσχημα προς τους κατοίκους και διέπρατταν ληστείες σε βάρος τους. Οι σημαντικότεροι απο τους αρχηγούς ήταν ο Διαμαντής και ο Καρατάσος, που είχαν εγκατασταθεί στην Σκόπελο, την οποία χρησιμοποιούσαν ως ορμητήριο των πειρατικών επιδρομών. Αρχικά δεν ενοχλούσαν τους κατοίκους της Σκοπέλου, οι δε πειρατικές επιδρομές γίνονταν εις βάρος της Σκιάθου. Ο Μιαούλης αργότερα διόρθωσε την κατάσταση και έδιωξε τους πειρατές απο την Σκιάθο. (9)

Η προσφορά της Σκοπέλου στον αγώνα κατά το 1825....

Η Σκόπελος δεν έπαυσε να συμμετέχει με οποιονδήποτε τρόπο στο απελευθερωτικό αγώνα και να προσφέρει βοήθεια παρά την συνεχή τουρκική απειλή. Σκοπελίτες πλοίαρχοι όπως ο Δελής, Σταμάτης Αστέρης και Σταμάτης Κουμιώτης συνέβαλαν στον αποκλεισμό του Βόλου μαζί με άλλα ελληνικά πλοία. Σε επιστολή προς τους καπετάνιους των ελληνικών πλοίων οι Σκοπελίτες τους προτρέπουν να στείλουν ναυτική δύναμη που να ενωθεί με τα πλοία του νησιού τους για να εμποδίσουν την τροφοδοσία των Τούρκων που πολιορκούνταν στα Σάλωνα. (10)

Η ένταξη στο ελληνικό κράτος..

Η Σκόπελος εντάχθηκε επίσημα στο ελληνικό κράτος με την συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως το 1832 στο νομό Ευβοίας, εκκλησιαστικά και πολιτικά μαζί με άλλα νησιά των Βορείων Σποράδων ώς την δεκαετία του 1910 όταν πολιτικά τοποθετήθηκε στον νομό Μαγνησίας. (11)

Μεταφορές απο : 

 Αδαμάντιος Σάμψων: Η νήσος Σκόπελος 2,3α,4,5,6,7,8,9,10,11,  

Μαρίκα  Δελήτσικου Παπαχρήστου: Η παραδοσιακή γυναικεία φορεσιά της Σκοπέλου, 1, 3.

Επιμέλεια: Σπυριδούλα Μπετσάνη

Φωτογραφίες : Google

Η ΚΥΡΑ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ ! ΚΑΛΗ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ !

Η ΚΥΡΑ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ 

Το έθιμο της Κυρά - Σαρακοστής είναι απο τα παλιότερα έθιμα που σχετίζονται με την εορτή του Πάσχα.  Χρησίμευε ως ημερολόγιο για να μετράνε τις εβδομάδες απο την Καθαρά Δευτέρα μέχρι τη Μεγάλη Εβδομάδα. Έτσι η Κυρά Σαρακοστή έχει 7 πόδια ένα για κάθε εβδομάδα. Πρόκειτε για ένα έθιμο που τείνει στις μέρες μας να εκλείψει, είναι ξεχασμένο. 

Η κυρά Σαρακοστή στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας, κατασκευαζόταν απο χαρτί, απεικόνιζε μια γυναίκα, με 7 πόδια, σταυρωμένα χέρια γιατί προσεύχεται, έναν σταυρό για τις Άγιες μέρες και με κλειστό ή χωρίς στόμα γιατί νηστεύει. Στο τέλος κάθε εβδομάδας έκοβαν ένα πόδι, το τελευταίο το έκοβαν το Μεγάλο Σάββατο. 

Σε άλλες περιοχές της Ελλάδας η Κυρά Σαρακοστή φτιάχνεται απο ζυμάρι με απλά υλικά, νερό, αλεύρι, αλάτι και μπαχαρικά για την διακόσμηση, όπως γαρύφαλλο. Αλλού πάλι την έφτιαχναν απο πανί που γέμιζαν με πούπουλα.

Στην Σκόπελο, την Κυρά Σαρακοστή την παρασκεύαζαν απο ζυμάρι.

Χρόνια Πολλά και Καλή Σαρακοστή με υγεία!!!!!!!!!

Έρευνα - Επιμέλεια.

Σ.Μ.

 

OI "ΚΑΛΕΣ" και ΟΙ "ΜΠΡΑΜ(Ι)ΔΕΣ"

 ΟΙ "ΚΑΛΕΣ"

  Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, την λεγόμενη Τυρινή, οι εορτασμοί είχαν άλλον χαρακτήρα. Τα πνεύματα ηρεμούσαν και έβγαζαν πιο ευγενικά συναισθήματα, τα τραγούδια ήταν κόσμια και εξυμνούσαν την φύση, τον έρωτα, την αγάπη, τα ανθρώπινα πάθη καθώς προετοιμάζονταν για την περιόδο της Σαρακοστής και της νηστείας .

 Έτσι την Κυριακή αυτή, οι Σκοπελίτες αποχαιρετούν την Αποκριά με πολυπληθής παρέλαση  καρναβαλιστών, που ενδύονται με τα "καλά" ρούχα, όπως φουστανέλες, βράκες, στολές ναύτη, μόρκα, φουστάνες, οποιαδήποτε παραδοσιακή ενδυμασία διαθέτουν αλλά και ρούχα της εποχής τα λεγόμενα "ευρωπαϊκά". 

  Συνήθως αναπαριστούν το έθιμο του Βλάχικου γάμου αλλά με σκωπτικό ύφος αφού την νύφη παριστάνει ένας άνδρας και τον γαμπρό μια γυναίκα και με συνοδεία τοπικών οργάνων, πραγματοποιούν την γαμήλια πομπή, περνόντας απο όλες τις γειτονιές της Χώρας και σταματώντας σε κάθε πλατεία για να τραγουδίσουν παραδοσιακά Σκοπελίτικα τραγούδια, να χορέψουν και να κεραστούν απο τις οικοδέσποινες της κάθε γειτονιάς. 

"Άντε να πάμε βλάχα, στον πέρα καφενέ, να σε τρατάρω βλάχα σουμάδα και αργιλέ...", το γνωστό τραγούδι, που τραγουδιέται μόνο στις απόκριες κατά τη διάρκεια της πομπής.

Οι Μπράμ(ι)δες

  Λίγο πιο παλιά, πριν προφανώς τον Βλάχικο γάμο, ντυνόντουσαν οι "Μπράμηδες", δηλαδή οι φουστανελάδες με μαύρο μαντήλι στο κεφάλι και καμτσί (μαστίγιο) στο χέρι, αλλά και άντρες ντυμένοι κωμικά γυναίκες, Αμερικάνες, τσιγγάνες κ.α. και με την συνοδεία των μουσικών οργάνων έκαναν και πάλι την ίδια διαδρομή. Κάθε παρέα συγκέντρωνε τα μέλη της και έβγαινε για το έθιμο. 

Υπήρχε περίπτωση να έβγαιναν και δύο και τρεις παρέες στην σειρά, όπου η μια περίμενε την άλλη να τελειώσει τον χορό απο την πλατεία για να ακολουθήσει. Το ακορντεόν είχε πρωταγωνιστικό ρόλο. Επίσης επικεφαλής των ομάδων ήταν τα αγόρια απο την οικογένεια Βλαχάκη, οι λεγόμενοι "Βλαχαίοι", οι οποίοι έπαιζαν ακορντεόν, έγραφαν τραγούδια αποκριάτικα και ξεσήκωναν τον κόσμο.

"Δεν χτυπάς Μπράμδα, δεν χτυπάς, κρίμα το καμτσίκι που κρατάς!"

Η Καθαρή Δευτέρα

Η Καθαρή Δευτέρα, είχε επίσης αποκριάτικο ύφος, καθώς εθεωρείτο το "κύκνειο άσμα" της αποκριάς. Συνήθως εορταζόταν στην εξοχή εφόσον ο καιρός το επέτρεπε. Οι εορταστές μαζεύονταν στα "καλύβια" ή στα κήπους και διασκέδαζαν με νηστίσιμα εδέσμα και πολύ κρασί. Τραγουδούσαν τα τελευταία αποκριάτικα τραγούδια και ζωγράφιζαν στο μέτωπο με λουλάκι έναν σταυρό, που σήμαινε την αρχή της Σαρακοστής. Όταν επέστρεφαν πίσω στην Χώρα το απόγευμα, μεθυσμένοι και τραγουδώντας, φορούσαν αναποδογυρισμένο το σακάκι τους, κάποιοι φορούσαν κόκκινο φέσι, πρωτοστατούσε σημαιοφόρος, που για σημαία κρατούσε ένα κοντάρι, στο οποίο ήταν δεμένο ένα κουνουπίδι. 

Αξίζει να αναφέρουμε οτι πολλά αποκριάτικα τραγούδια της Σκοπέλου (καλά και περπάσκα) προέρχονταν απο την Κωνσταντινούπολη, με την οποία το νησί είχε συχνή επικοινωνία κατά τον 18ο αιώνα και τον 19ο αιώνα, χάρη στα ονομαστά καράβια του, με τα οποία μετανάστευαν οι Σκοπελίτες να για να εργαστούν στα ναυπηγεία, στα καταστήματα και τα καφενεία.

Σύνταξη - Επιμέλεια Σπυριδούλα Μπετσάνη

Πηγή : Σκοπελίτικοι Παλμοί του Νίκου Ι. Νικολαίδη, Μάχη και Αγνή Βλαχάκη, Σοφία Βλαχάκη.

Φωτογραφίες : Εφημερίδα Βόρειες Σποράδες 

ΟΙ ΚΟΥΔΟΥΝΑΤΟΙ Ή ΚΟΥΔΟΥΝΑΔΕΣ - ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟ ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΣΚΟΠΕΛΟΥ

 ΟΙ ΚΟΥΔΟΥΝΑΤΟΙ

Οι κουδουνάτοι ή κδουνάδες είναι το αρχαιότερο αποκριάτικο έθιμο του νησιού καθώς φαίνεται οτι ανάγεται στην εποχή των εορτασμών των αρχαίων Διονυσίων. Ωστόσο το έθιμο αυτό φαίνεται οτι παραδόθηκε στους κτηνοτρόφους της Σκοπέλου (τσοπάνηδες), οι οποίοι και διέθεταν το κατάλληλο υλικό για την μεταμφίεση. Είναι χαρακτηριστικό οτι οι κουδουνάδες ενδύονταν με "πετσόβρακα", δηλαδή το δέρμα του τράγου ή της γίδας, το οποίο όμως έφερε επάνω του και το τρίχωμα του ζώου.

Είχαν τα πρόσωπά τους μουτζουρωμένα ή καλυμμένα με άγριες μουτσούνες για να μην αναγνωρίζονται και να προκαλούν τρόμο, φορούσαν προβιά τράγου και γουρουνοτσάρουχα ή ποδεσιές (τσαρούχια κτηνοτρόφων με λουριά) και κρατούσαν μια μακριά τσοπάνικη ράβδο (στραβολέκα) που την ανέμιζαν στον αέρα και φοβέριζαν όποιον βρισκόταν στο διάβα τους.

Στην προβιά ήταν κρεμασμένα σαν ζώνη, κουδούνια ζώων, τα οποία δημιουργούσαν δαιμονιώδη θόρυβο καθώς έτρεχαν και χοροπηδούσαν. Όποια γυναίκα ή παιδί συναντούσε κουδουνά, έτρεχε να φύγει ή να κρυφτεί απο φόβο μήπως δεχτεί επίθεση.

Οι κουδουνάδες έβγαιναν στην Χώρα μεταξύ της Κυριακής της Κρεατοφάγου και πριν την Κυριακή της Τυρινής, ταράζοντας την ησυχία της νύχτας με τον τρομερό ήχο των κουδουνιών.

Είναι χαρακτηριστικό πως την πρώτη φορά,  που αναβίωσε το έθιμο στην Χώρα της Σκοπέλου, προ τετραετίας, οι κάτοικοι του νησιού δεν απαντούσαν στο χτύπημα της πόρτας απο τους κουδουνάδες, σε πολλές περιπτώσεις δε έσβηναν και τα φώτα.

Σύνταξη - Επιμέλεια - Έρευνα Σπυριδούλα Μπετσάνη

Πηγές: Σκοπελίτικοι Παλμοί, Σπύρος Χ. Κοσμάς

Φωτο: Εφημερίδα Βόρειες Σποράδες

Η "Τράτα" μια διαφορετική προσέγγιση - Αποκριάτικα Έθιμα της Σκοπέλου και Βίντεο

 

<< Η Τράτα & Οι ναυπηγοί>>

Αποκριάτικα Έθιμα της Σκόπελου

Μια διαφορετική Προσέγγιση.

<< - Γιώργη μου εις το Θεό σ'

τί είναι αυτό που έχεις μπρος σ'

-Είναι μια καραπιστόλα με τα σύνεργά της όλα,

έχει ασήμι, έχει ατσάλι, έχει κόκκινο κεφάλι,

γύρω- γύρω έχει γένεια δυό κουδούνια μπακιρένια>>

                          Η αποκριά                               

  H αποκριά για τους Σκοπελίτες ήταν μια περίοδος διασκέδασης και γλεντιού! Ως γνήσιοι απόγονοι του Διόνυσου, φύτευαν τα αμπέλια τους, έφτιαχναν το κρασί τους, το οποίο κατανάλωναν τακτικά και φυσικά τιμούσαν ιδιαίτερα τις ημέρες της αποκριάς με δρώμενα και εορτασμούς.

  Είχε δε τόση σημασία η περιόδος αυτή, που όλα τα “ξενάκια” επέστρεφαν στο νησί για να διασκεδάσουν με τα εγχώρια έθιμα. Ναυτικοί, ναυπηγοί, καραβομαραγκοί, που δούλευαν στην Σύρα, στο Γαλαξείδι, στη Σκιάθο αλλά και πιό μακριά ακόμη στο Ταϊγάνι της Ρωσίας, το Γαλάζιο και τη Βράϊλα της Ρουμανίας, ανοίγουν πανιά για να φτάσουν εγκαίρως στο νησί την εποχή που οι κάτοικοι βίωνουν  την διασκέδαση με έντονο απο ευφορία κλίμα της αποκριάς.

Η γέννεση της Τράτας...

 Ένα απο τα πιο διασκεδαστικά έθιμα ήταν η “Τράτα”, που λάμβανε χώρα την Κυριακή της Κρεατοφάγου. Ένα δρώμενο, που δεν συναντάται σε άλλη περιοχή της Ελλάδος και αυτό γιατί εκπήγαζε απο την ιδιαίτερη ναυτική παράδοση και την επίδοσή στην ναυπηγική τέχνη των Σκοπελιτών. Απο την ιστορική μαρτυρία και αφήγηση γνωρίζουμε οτι στο νησί της Σκοπέλου η εμπορική ναυτιλία γνώρισε μεγάλη άνοδο και δόξα κατά τον 19ο αιώνα.

 Γνωρίζουμε επίσης οτι τα “καρναβάλια” διακωμωδούν και σατυρίζουν τα κακώς κείμενα της εποχής αλλά και τον τρόπο ζωής της κοινωνίας, και τι πιο ταιριαστό για τους Σκοπελίτες λοιπόν να σατυρίσουν και να διακωμωδήσουν τον τρόπο ζωής τους, που περιστρεφόταν έντονα γύρω απο την ναυτοσύνη και την ναυπηγική παράδοση.

  Επομένως η “Τράτα”, παρόλο, που μέχρι πρόσφατα θεωρούταν οτι είχε σχέση με την πειρατεία,  ήταν  τελικά η κωμική αναπαράσταση της ζωής των ναυτικών και ναυπηγών με το πλήρωμα τους και της επιστροφής τους στο νησί για την αποκριά. Και πόσο απλό τελικά για έναν ναυπηγό να σκαρώσει έναν ξύλινο σκελετό πλοίου απο καλάμια, να συγκεντρώσει την παρέα του (πλήρωμα) και να βγει στους δρόμους να ξεφαντώσει με το άφθονο κρασί της Σκοπέλου, τα διονυσικά τραγούδια και τα πειράγματα  κατά την περίοδο αυτή. Γεγονός βέβαια που αποδεικνύεται και απο τα ναυτικά παραγγέλματα, τις ονομασίες και τις μεταμφιέσεις των τραταραίων.

Το δρώμενο “Η πομπή του πλοίου”

  Η “Τράτα”, πήρε την ονομασία της απο το αλιευτικό πλοίο αν και δεν έχει μεγάλη σχέση με την αλιεία. Πρόκειται για τον σκελετό ενός πλοίου κατασκευασμένου απο καλάμια τεσσάρων μήκους περίπου, το οποίο αρχικά κατασκεύαζε ένας ναυπηγός, που γνώριζε. Στο εσωτερικό του τοποθετούν έναν τενεκέ, όπου βάζουν πριονίδι και άχυρα για να ανάψουν φωτιά, και τον συνδέουν με ένα χωνί σόμπας για να βγαίνει απο εκεί ο καπνός, σαν φουγάρο. Το κατάρτι είναι στολισμένο απο άδεια τενεκεδάκια ενώ την πλώρη την στολίζουν με οτιδήποτε κωμικό και πολλές φορές πρόστυχο απο ένα βρακί μέχρι κέρατα τράγου. Τέλος ένας άδειος τενεκές δένεται στο πίσω μέρος της τράντας με σκοινί ως άγκυρα για να κάνει σαματά.

Το πλήρωμα

  Το πλήρωμα ή αλλιώς οι “τραταραίοι” φορούν ρούχα παλιά, εργασίας, ακόμη και φόρμες εργατικές με διάφορα στοιχεία, διονυσιακά, κωμικά και αρκετά γυναικεία. Τα πρόσωπα τους είναι μουντζουρωμένα απο λουλάκι ή φούμο. Αρχηγός είναι ο καπετάνιος, που φορά ένα καπέλο αξιωματικού, την τιμητική της όμως έχει η “καπετάνισσα” γένους αρσενικού πάντα, η οποία τοποθετείται σε πολυθρόνα ψηλά στο πλοίο, το ίδιο ισχύει και για τον καπετάνιο. Γενικά μοιράζονται ρόλοι, όπως τους μάγειρα, του θερμαστή, του μούτσου, του μηχανικού κτλ και κυρίως στην Τράτα υπάρχει σχεδιασμός απο πριν.

Το πλήρωμα θα δώσει το παρόν αφού ο καπετάνιος αναφωνήσει όλα τα κωμικά ονόματα πχ

- αρχιμάγειρας Σκατορουφιάνος

- παρόν , απαντά αυτός

- θερμαστής Κλασσαρχίδης

- Παρόν, απανατά ο επόμενος κ.ο.κ

και αφού όλοι παρουσιαστούν ο καπετάνιος θα φωνάξει “άποσον”.

Η πομπή στα σοκάκια του νησιού

Τότε το πλήρωμα θα επιβιβαστεί μέσα στον ξύλινο σκελετό και θα σηκώσει το πλοίο στα χέρια μαζί με την καπετάνισσα για να ξεκινήσει την τρελή πομπή. Καθόλη τη διαδρομή οι φωνές του πληρώματος, τα παραγγέλματα, τα άσεμνα στιχάκια και ο εκκωφαντικός θόρυβος απο τα τενεκεδάκια ακολουθούν την πομπή. Τα παραγγέλματα δίνει ο Καπετάνιος όπως “βίρα”, “κράτει”, “φάιροπ”. Όταν ο Καπετάνιος φώναζε  "μάτσαλα", που σημαίνει τα εργαλεία του ναυπηγού, τότε ένας υποτίθεται ναυπηγός εμφανιζόταν μέσα απο το πλήρωμα με ένα βαλιτσάκι στο οποίο είχε τοποθετημένα τα εργαλεία και παρίστανε οτι καλαφατίζει το πλοίο κτλ. Η Τράτα κάνει στάση σε κάθε πλατεία ή ενορία της Χώρας,  οι τραταραίοι αποθέτουν το βαρύ  πλοίο και ξεκινούν αυθόρμητα το τραγούδι, τα πειράγματα του κοινού, και τον χορό. Τραγούδια όμως διονυσιακά δηλαδή πρόστυχα, τα λεγόμενα “περπάσκα”. Οι στίχοι των τραγουδιών προκκάλουν σοκ πολλές φορές με την αθυροστομία τους και ειναι χιουμοριστικοί, καταπιάνονται συνήθως με θέματα ταμπού και απαγορευμένα όπως οι παπάδες και οι παπαδιές, οι καλόγριες και οι χήρες.

Αφού θα κάνουν κάποια κωμικά σκετς, όπως την γέννα της καπετάνισσας, θα πιαστούν έπειτα σε άγριο πηδητό χορό λέγοντας τραγούδια όπως :

<<Το πουλάκι το καημένο πέντε τέχνες μαθημένο

όταν περπατάει μασάει κι όταν κάθεται γελάει

κι όταν ανοίξει τα σκέλια είν' όλο χαρές και γέλια

κι όταν πέσει και στο στρώμα παίρνει ένα αγγούρι στο στόμα>>

Τα τραγούδια αυτά είναι αποδεκτά και λέγονται απενοχοποιημένα κατά την διάρκεια του δρώμενου της Τράτας. Καθόλη  την διαδρομή, την πομπή ακολουθεί  κοινό, το οποίο οι τραταραίοι “πείραζουν”, το μουντζούρωνουν με φούμο ή παρίστανουν οτι ορμάνε σε γυναίκες. Βέβαια τα παλαιότερα χρόνια οι γυναίκες στο δρώμενο αυτό δεν συμμετείχαν ούτε ως θεατές.

Ο Ηγούμενος

Την Τράτα ακολουθεί πάντα ένας παππάς, που τον ονομάζουν ηγούμενο ή γούμενο και ψάλλει συνήθως πονηρά στοιχάκια ανεβασμένος σε ένα ψηλό σημείο πχ σε ένα μπαλκόνι ή μια βρύση και απαγγέλει:

<<Σάλια μύξες πέταγε, σάλιαγκας δεν ήτανε, τί ήτανε, τι να 'τανε;

     Κόκκινο φέσι φόραγε τουρκαλάς δεν ήτανε, τι ήτανε, τι να' τανε;>>

και το πλήρωμα φώναζε : 

<<πες μας και άλλα γούμενε, γούμενε, γούμενε, πες μας και άλλα να χαρείς τα ράσα που φορείς.>>

Στην τράτα, όλα επιτρέπονται και η παρουσία του Ηγούμενου συμβόλιζε την πραγματική έντονη συμμετοχή του παππά στη ζωή και τα γεγονόντα του νησιού.

Τα κεράσματα

Οι οικοδέσποινες της κάθε γειτονιάς, υποδέχονται τους τραταραίους με κρασί, κολοκυθοπιτα, ρυζόγαλο, γαλακτομπουρεκο και άφθονους μεζέδες. Και πάλι κίνηση που συμβολίζει, το κέρασμα και το τραπέζωμα των ξενιτεμένων όταν έφταναν πίσω στα σπίτια τους για να γιορτάσουν.

Η ρίψη στην θάλασσα

Έπειτα απο αρκετές ώρες τραγουδιού, χορού και ποτού, η Τράτα θα καταλήξει στην παραλία , όπου  οι τραταραίοι τραγουδούν και χορεύουν, μέχρι να βραδιάσει, εκστασιασμένοι απο το διονυσιακό κλίμα και το ποτό, ρίχνουν την τράτα τους στην θάλασσα και βουτούν και οι ίδιοι μαζί της.

<< Κίνησα να πάω στο μύλο με τη θειά μου τη Σφοντύλω

Σκούντα εγώ και σκούντα εκείνη, δίνει ο Θιος και πέφτει εκείνη.

Θειά μου, θειά μου να' σουν ξένη το κακό που'χε να γένει.

Κάνε γιέ μου τη δουλειά σου και 'γω θα' μαι πάλι η θειά σου.

Να κι ο μπάρμπας απο πέρα με μια σκουριασμέν' μαχαίρα.

Βρε ανηψιέ καταραμένε, τι την κάν'ς τη θειά σ' καημένε.

Μπάρμπα πυρετός την πιάνει και την τρίβω για να γιάνει.

Τρίψ' την άλλη μια παιδί μου να σου δώσω την ευχή μου>>

                   

  Χρόνια Πολλά και του Χρόνου όλοι μαζί!!!!!!!

Ευχαριστίες στον π. Κωνσταντίνο Καλλιανό και τον Σπύρο Χ. Κοσμά για τις πληροφορίες σχετικά με την προέλευση της Τράτας.

Ευχαριστίες στην Ιζαμπελ Ντέμπσευ για τις πληροφορίες που παρέχονται στο βιβλίο της <<Τα μυστικά του Σκοπελίτικου Καρναβαλιού>>.

Φωτογραφίες: Πολιτιστικός και Λαογραφικός Σύλλογος Σκοπέλου και Εφημερίδα Βόρειες Σποράδες.

Βίντεο: Εφημερίδα Βόρειες Σποράδες - Γιώργος Πούλιος

Σύνταξη – Επιμέλεια : Σπυριδούλα Μπετσάνη.