To "Άνοιγμα" του Τριωδίου" και Η σημασία των Αποκριών στην Σκόπελο!

           Η Αποκριά στην Αρχαία Ελλάδα

    

Ετυμολογικά η λέξη σημαίνει η αποχή απο το κρέας αλλά και στα λατινικά σημαίνει το ίδιο <carnem levare>. Διαφορετικές πηγές αναφέρουν οτι είναι συνώνυμο του carnival δηλαδή του Καρναβαλιού.

Είναι κοινώς γνωστό, οτι η γιορτή του Καρναβαλιού, έχει τις ρίζες της στην Αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στην λατρεία και τους εορτασμούς του θεού Διόνυσου, που ήταν ο θεός του κρασιού και του γλεντιού. Η πιο γνωστή εορτή ήταν τα Ανθεστήρια, που λάμβαναν χώρα τέλος Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου.

 Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι τη δεύτερη ημέρα των Ανθεστηρίων, άνοιγαν οι πόρτες του Άδη και οι νεκροί ανέβαιναν στον Πάνω Κόσμο ενώ την τρίτη μέρα επέστρεφαν. Σ'αυτό το διάστημα έκαναν στους νεκρούς πολλές τιμές και τους τάιζαν με πανσπερμία ένα παρασκεύασμα απο σπόρους δημητριακών και όσπριων.                

              Οι Αποκριές για τους  Σκοπελίτες 

                         τα παλαιότερα χρόνια

 

  Οι Σκοπελίτες, ήταν βαθύτατα θρησκευόμενοι και τιμούσαν όλες τις θρησκευτικές τους εορτές και τα ιερά πανηγύρια με λαμπρότητα και σεβασμό, το άνοιγμα του Τριωδίου όμως σήμαινε γι' αυτούς και την έναρξη των <<Μεγάλων Αποκριών>>.

 

Η περίοδος της Αποκριάς αποτελούσε την μεγαλύτερη μορφή διασκέδασης οικογενειακής και ατομικής, πλουσίων και φτωχών, όπου ακόμη και οι ξενιτεμένοι επιστρέφουν στο νησί για να γιορτάσουν με τα τοπικά έθιμα. Χαρακτηρηστική είναι και η αναφορά του Α. Παπαδιαμάντη στο γεγονός αυτό, στο διήγημα του με τίτλο “Κοκκώνα Θάλασσα”

 ......<<Οἱ δύο ναυτομαραγκοὶ κατήγοντο πράγματι ἀπὸ τὴν Σκόπελον, τὴν νῆσον ἐκείνην ἥτις ἐξασκεῖ γλυκεῖαν μαγείαν ἐφ᾽ ὅλων τῶν τέκνων της, καὶ μεταβάλλει εἰς φανατισμὸν τὴν ἀγάπην τῆς πατρίδος· ............ Τὴν νῆσον τῶν νοσταλγῶν, εἰς τοὺς κόλπους τῆς ὁποίας διὰ νὰ ἐπανέλθουν τὰ φιλόστοργα τέκνα της, ἐπιβιβάζονται ἀπὸ τὸ Ταϊγάνι, ἀπὸ τὴν Βραΐλαν, ἀπὸ τὴν Ὀδησσόν, πρὶν παγώσουν τὰ νερά, χειμῶνα-καιρόν, ἢ εὑρίσκουν ἄλλο μέσον πορείας, ἐὰν ἐπάγωσαν ἤδη, καὶ ταξιδεύουν δύο μῆνας, τρεῖς μῆνας -εἰς τὴν ἐποχὴν τῶν ἱστίων- μόνον διὰ ν᾽ ἀξιωθοῦν νὰ φθάσουν ἐγκαίρως εἰς τὴν Σκόπελον διὰ νὰ ἑορτάσουν τὰ Χριστούγεννα, ἢ διὰ νὰ κάμουν ἀποκριές, καὶ γίνουν «μουτσοῦνες»>> .........

Καταλαβαίνουμε λοιπόν την αξία του εορτασμού της Αποκριάς για τους Σκοπελίτες. Ήταν η ευκαιρία να επιστρέψουν σπίτια τους οι ναυτικοί, οι καραβομαραγκοί, οι καπεταναίοι, οι οικοδόμοι και όλοι όσοι εργάζονταν στην ξενιτιά και ήταν αιτία χαράς, ο ερχομός τους για τις οικογένειες τους να τους υποδεχτούν με τραγούδια, γλέντια και σκοπελίτικο κρασί!

Οι Απόκριες όμως ήταν σημαντικές για τους κατοίκους του νησιού και για έναν ακόμη σπουδαίο λόγο. Η σκοπελίτικη κοινωνία υπήρξε συντηρητική και μια κοινωνία συντηρητική “καταπιέζει” τα πάθη των πολιτών της και ειδικά των ανδρών, οι οποίοι ήταν πολύ γλεντζέδες. 

Οι Απόκριες επομένως υπήρξαν η καλύτερη δικαιολογία για να παρεκτραπούν απενοχοποιημένα, να πιούν, να τραγουδήσουν τα περπάσκα, να “πειράξουν” τα κορίτσια και να αμφισβητήσουν κάθε αξία και ιεραρχεία. Η Σκόπελος  λοιπόν για όλους τους παραπάνω λόγους φαίνεται ότι διατήρησε πολύ έντονα την παράδοση της αποκριάς, που είχε τις ρίζες της στους εορτασμούς των αρχαίων διονυσιων, που γινόνονταν προς τιμή του Σταφύλου και του Διόνυσου καθώς η αρχαιολογική μαρτυρία και η  μυθολογία αποδεικνύει οτι στο νησί λατρεύτηκε ο θεός Διόνυσος. Τούτο δε καταδεικνύεται απο τη διάδοση της καλλιέργειας της αμπέλου, που υπήρξε μεγάλη και τον περίφημο αρχαίο <<Πεπαρήθιο Οίνο>>.

Καθ' όλη τη διάρκεια των αποκριών οι Σκοπελίτες εκτός απο τα ομαδικά έθιμα, μεταμφιέζονταν σε μ'τσούνες και επισκέπτονταν τα σπίτια των φίλων και συγγενών για να τραγουδήσουν και να κεραστούν. Τα ¨πειράγματα¨ και οι κωμικές αναπαραστάσεις προσώπων και επαγγελμάτων είχαν την τιμητική τους. Ειδικά μετά την Τσικνοπέμπτη η αποκριά άρχιζε για τα καλά, γινόντουσαν χοροί στα σπίτια, ντύνονταν μασκαράδες  και τραγουδούσαν σεμνά αλλά και διονυσιακά τραγούδια.

Την Κυριακή της Αποκριάς, την Κρεατινή ντύνονταν μ΄τσούνες ή Κουδουνάτοι. Το έθιμο λάμβανε χώρα στην συνοικία της Παναγίας και το κύριο χαρακτηριστικό ήταν οι βωμολοχίες και τα άσεμνα πειράγματα, τόσο ώστε γυναίκα δεν τολμούσε να περάσει απο εκεί, χαρακτηριστικά έλεγαν την φράση <<όποιος φοβάται τς μτσούνες στην Παναγιά να μην διαβει!>>. Αυτήν την Κυριακή έβγαινε και η Τράτα ένα έθιμο που εκπήγαζε απο την επίδοση των Σκοπελιτών στην ναυπηγική τέχνη και τη ναυτιλία σε συνδυασμό με το διονυσιακό στοιχείο.

Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς την Τυρινή, το γλέντι έφτανε στο αποκορύφωμα. Οι Σκοπελίτες ντυνόντουσαν <<Καλές>>, δηλαδή με τις παραδοσιακές τοπικές φορεσιές ή με ρούχα ευρωπαϊκά, συνήθως αναπαριστούσαν βλάχικο γάμο όπου νύφη ήταν άντρας. Παλαιότερα βέβαια σε όλες αυτές τις εδκηλώσεις λάμβαναν μέρος μόνο άντρες. Τραγουδούσαν τραγούδια παλιά υμνόντας τον έρωτα και την φύση άλλοτε λυπητερά και με ιστορική σημασία. Τα πνεύματα ηρεμούσαν καθώς με τη λήξη της αποκριάς , ερχόταν η σαρακοστή περίοδος περισυλλογής, μετάνοιας και νηστείας.Άλλες αποκριάτικες μεταμφιέσεις ήταν οι Μπράμδες, Ο γιατρός, Ο αρκουδιάρης.

Την Καθαρή

 Δευτέρα Αποκριάτικο χρώμα με νηστίσιμα όμως φαγητά, είχε ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας, όταν ο καιρός το επέτρεπε γινόταν στην εξοχή. Οι εορταστές κουβαλούσαν άφθονα νηστίσιμα εδέσματα, πολύ κρασί και μαζεύοταν σε κήπο ή στα καλύβια.

Αφιέρωμα σε κάθε αποκριάτικο έθιμο χωριστά θα ακολουθήσει καθ' όλη την διάρκεια των Αποκριών.

 Το Τριώδιο 

και η Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου.

Το Τριώδιο ανοίγει κατανυκτικά, με τους ομορφότερους ύμνους και τις πανέμορφες ιερές Ακολουθίες του, αποκαλύπτοντας το μεγαλείο της αγάπης του Θεού και καλώντας μας, έτσι, να στο Δείπνο της Βασιλείας Του, που δεν έχει τέλος.      

Τριώδιο είναι το εκκλησιαστικό βιβλίο της Ακολουθίας των ύμνων που ψάλλονται απο την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου, μέχρι και του Μ.Σαββάτου.   

Η αποκριά γενικά δηλώνει ολόκληρο το διάστημα των τριών εβδομάδων του Τριωδίου, πριν αρχίσει η περίοδος της νηστείας που οδηγεί στην Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα. Η πρώτη εβδομάδα λέγεται και Πρόφωνη επειδή διαλαλούσε οτι αρχίζουν η αποκριές, λέγεται όμως και αμόλυτη, επειδή τότε οι ψυχές των πεθαμένων βγαίνουν στον Πάνω Κόσμο. 

Η Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου.

«Πας ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται, ο ταπεινών ευατόν υψωθήσεται».

Δύο άνθρωποι ανέβηκαν στο Ναό για να προσευχηθούν, ο ένας ήταν Φαρισαίος και ο άλλος ήταν τελώνης. Ο Φαρισαίος στάθηκε και προσευχόταν στον εαυτό του μεαυτά τα λόγια:
Θεέ μου, σ' ευχαριστώ, γιατί εγώ δεν είμαι σαν τους άλλους τους ανθρώπους, που είναι κλέφτες, άδικοι και άτιμοι......Και ο τελώνης στεκόταν από μακριά και δεν ήθελε ούτε τα μάτια του να σηκώσει στον ουρανό, μόνο χτυπούσε στο στήθος του και έλεγε͘ Θεέ μου, συγχώρεσε με τον αμαρτωλό. Και ο τελώνης αυτός κατέβηκε στο σπίτι του συγχωρεμένος, παρά ο άλλος. Γιατί όποιος υπερηφανεύεται θα ταπεινωθεί, ενώ όποιος ταπεινώνεται θα ανυψωθεί.

 

Έρευνα - Σύνταξη - Επιμέλεια: Σπυριδούλας Μπετσάνη, ιδρυτικού μέλους του Π.Λ.Σ.

Πηγές: Σκοπέλου Λαϊκός Πολιτισμός του Αδαμάντιου Σάμψων, Τα μυστικά του Σκοπελίτικου Καρναβαλιού της Ιζαμπέλ Ντέμπσεϋ. Για τα θρησκευτικά κείμενα: wikipedia

Φωτό: Αρχείο Πολιτιστιτικού Συλλόγου Σκοπέλου, Εφημερίδα Βόρειες Σποράδες, Αρχείο Αντιγόνης Βακράτσα, Αρχείο Ευλαλίας Ρέκκα, Τα μυστικά του Σκοπελίτικου Καρναβαλιού.