ΠΑΣΧΑ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΣΚΟΠΕΛΟΥ

ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ ΣΤΗ ΣΚΟΠΕΛΟ

Το Σάββατο του Λαζάρου

       Τα πασχαλινά έθιμα στην Σκόπελο ξεκινούν απο το Σάββατο του Λαζάρου. Την ημέρα εκείνη, οι γιαγιάδες και οι μητέρες, έφτιαχναν (και φτιάχνουν ακόμη) απο ζυμάρι ένα ψωμάκι, σε σχήμα μικρού παιδιού, για μάτια έβαζαν δύο μοσχοκάρυδα, τα χέρια απο ζύμη και αυτά, σταυρώμενα, στα οποία τοποθετούσαν ένα φύλο απο βάγια, και το φύλευαν στα εγγόνια τους ή στα παιδιά τους αντίστοιχα. Αυτά έπαιρναν το ψωμένιο Λαζαράκι και γύριζαν στα σπίτια λέγοντας το ομώνυμο τραγούδι, μαζεύοντας χρήματα. Επίσης τα παιδιά έφτιαχαν ένα Λάζαρο (κούκλα) με κουρέλια, το έβαζαν πάνω σε ένα ξύλο και τον περιέφεραν στα σοκάκια. Έμοιαζε σαν σκιάχτρο. Κούρελια απο μέσα και παντελόνι απ'εξω. Κατά την περιφορά του, τραγουδούσαν το γνωστό τραγούδι του Λαζάρου και μάζευαν χρήματα:

Σήκου Λάζαρε και μη πολιοκοιμάσι,

τα βάγια φτάσανε και συ ακόμα κ' μάσι

σήκου Λάζαρι κουρέλ'

από μέσα απ' το βαρέλ'.

Βάγια, βάγια του βαγιού

τρώνι ψάρια κι κολιό

και την άλλη Κυριακή

τρώνι κόκκινου αυγό.

  Σήμερα οι γιαγιάδες και η μητέρες εξακολουθούν να φτιάχνουν οι ίδιες ή να αγοράζουν το "λαζαράκι" και να το προσφέρουν ανήμερα του Λαζάρου, στα εγγονάκια τους και τα παιδιά τους.

Η Κυριακή των Βαϊων

     Η Κυριακή των Βαϊων στη Σκόπελο, ήταν μεγάλη γιορτή. Οι πεθερές , που είχαν αρραβωνιάσει τον γιό τους, πήγαιναν την παραμονή στην εκκλησία, έπαιρναν ένα κλωνάρι βάγιας, το χρύσωναν δηλαδή έβαζαν πάνω του χρυσαφικό (κυρίως λίρα) και το έδεναν με άσπρη κορδέλα. Το έδιναν στον Παππά και αυτός την Κυριακή των Βαϊών αφού μοίραζε στον κόσμο την βάγια, φώναζε το όνομα της αρραβωνιασμένης κοπέλας και της έδινε τη χρυσωμένη βάγια. Την μέρα αυτή στο νησί τρώνε όλοι ψάρι.

  Το έθιμο επίσης ήθελε αυτήν τη μέρα, να "χτυπάνε" με τα κλωνάρια της βάγιας, όσους κοιμόντουσαν και αργούσαν να ξυπνήσουν, τραγουδώντας το παραπάνω τραγούδι.
  Σήμερα διατηρείται ακόμη η νηστεία, καθώς και το "χρύσωμα" της βάγιας απο την πεθερά στην αρραβωνιασμένη κοπέλα.

  

Μεγάλη Πέμπτη

     Την Μεγάλη Πέμπτη,  όλοι πήγαιναν στα 12 Ευαγγέλια. Η μετάληψη  γινόταν απο τις 2 η ώρα τα μεσάνυχτα. Οι καμπάνες ξυπνούσαν τους κατοίκους εκείνη των ώρα και διαρκούσε  απο τις 2 έως τις 6 το πρωί σε όλες τις εκκλησίες εκτός απο την Φανερωμένη. Τα ανύπαντρα κορίτσια, τα οποία δεν έκανε να βλέπει ο κόσμος, κοινωνούσαν απο τις 2 έως τις 3 και έπειτα έφευγαν. Οι άλλοι έμεναν και μετά τις 6 που άρχιζε η λειτουργία. 

Την Μεγάλη Πέμπτη συνήθιζαν να τρώνε αστακό με μάραθα (τότε ήταν φθηνός και υπήρχε σε αφθονία). Την ημέρα αυτή έτρωγαν και λάδι. Επίσης είναι η μέρα που έβαφαν κόκκινα τα αυγά.
  Σήμερα, ο κόσμος πάει απαραιτήτως στα 12 Ευγγέλια, ακόμη και αν δεν μείνει μέχρι τέλος. Επίσης βάφουν τα αυγά και πλάθουν τα κουλούρια. Πλέον οι περισσότεροι (90%), δεν μεταλαμβάνει τα μεσάνυχτα αλλά κυρίως το Μέγα Σάββατο το πρωί.

Μεγάλη Παρασκευή

        Το πρωί αυτής της μέρας τα παιδιά έβγαιναν στο δρόμο και έλεγαν τα κάλαντα “Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα...” και τα φίλευαν γλυκά και καρύδια. Το στόλισμα του επιταφίου άρχιζε απο το πρωί Τον στόλιζαν με φυσικά αλλά και τεχνητά λουλούδια, τις λεγόμενες τρέδες , που ετοίμαζαν οι μοδίστρες ένα μήνα πριν. Ήταν χρυσά λουλούδια απο τρες πάνω σε καλαμάκι ή συρματάκι. Σήμερα διατηρούνται τρέδες στο ναό του Αγίου Παντελεήμονα. Τα λουλούδια του Επιταφίου είχαν και μια θαυματουργή δύναμη (Χριστολούλουδα).

    Οι επιτάφιοι στην Σκόπελο έβγαίνουν με την καθιερωμένη τους σειρά (και σήμερα), ακολουθούμενοι απο χορωδία που ψάλει “ Ω Γλυκύ μου Έαρ”. Πρώτα έβγαίνε του “Χριστού”, μετά του “Αή Γιάννη”, μετά της “Παναγίας” και τελευταίος της “Φανερωμένης”. Ο Επιτάφιος του Χριστού περνούσε απο τον Αη Γιάννη, Παναγία, Φανερωμένη, σταματούσε σε κάθε ενορία και έκανε δεήσεις. Κατόπιν περνούσε απο την παραλία και κατέληγε στην ενορία του, ανεβαίνοντας απο το Μώλο.
     Το ίδιο έκαναν και οι άλλοι επιτάφιοι περνώντας απο τις άλλες εκκλησίες. Όταν συναντιώντουσαν οι επιτάφιοι στις διάφορες ενορίες ο κόσμος φώναζε “σας μπαταλάραμι”, που σημαίνει οτι ο επιτάφιος τους ήταν πιο όμορφα στολισμένος απο τους υπόλοιπους, ή είχε πιο πολύ κόσμο, που τον συνόδευε. Η έναρξη της πορείας του επιταφίου, συνοδευόταν απο κανονιές ή αλλους είδους πυροτεχνήματα. Όπως και στην Ανάσταση. Τη Μεγάλη Εβδομάδα μάλιστα γινόταν έρανος στην εκκλησία για να συγκεντρώσουν χρήματα για μπαρούτια , που τα αγόραζε ο ίδιος ο Παππάς. Έριχνα νεπίσης με πιστόλες και καριοφύλλια.

    Το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής συνηθίζεται να επισκέπτονται όλους τους επιτάφιους για να τους προσκυνήσουν και να δουν ποιός είναι καλύτερα στολισμένος.

Προλήψεις και Έθιμα την Μεγάλη Παρσκευή

     Τη Μεγάλη Παρασκευή, δεν κάνουν σταυρό και πίνουν ξύδι το πρωί μόλις ξυπνήσουν, πριν πλυθούν. Τρώει ένας – ένας, χωρίς να κάθεται στο τραπέζι, σαλατικά και κουκιά. Δεν κάνουν χειραψίες, ούτε εύχονται "Καλό Πάσχα".  Οι τσοπάνηδες τη μέρα αυτή δεν έφτιαχαν τυρί, γιατί αυτήν τη μέρα δεν κάνει να βράσει τίποτα. Τα παλιά χρόνια έχυναν το γάλα, ενώ άλλοτε το φίλευαν χωρίς χρήματα. Επίσης υπάρχουν και κάποιες άλλες προλήψεις: για να μη ζηλεύει το παιδί, το περνάν τρεις φορές κάτω απο τον επιτάφιο. Για να μην έχουν πονοκέφαλο όλον τον χρόνο, περνάνε κάτω απο το τραπέζι, όπου είναι τοποθετημένο το σώμα του Χριστού, πριν γίνει ο επιτάφιος.

ΑΡΑΤΕ ΠΥΛΑΣ. Όταν ο Επιτάφιος επέστρεφε στην ενορία του, τον κρατούσαν υπερυψωμένο και περνούσε ο κόσμος απο κάτω. Η πόρτα του ναού ήταν κλειστή και απο μέσα περίμενε κάποιος, που υποδυόταν τον “Άδη”. Ακολουθούσε διάλογος ανάμεσα στον Παππά και τον “φρουρό του κάτω κόσμου”, ώσπου ο Άδης συνετρίβεται και “Βασιλεύς της Δόξης” μπαίνει θριαμβευτής στο ναό.

• “Άρατε Πύλας οι άρχοντες υμών κι εισελεύσεται ο βασιλεύς της δόξης”
• “Φρίτων και τριχών του οδοντάς του” - “Τις εστίν ούτος ο βασιλεύς της δόξης”
• “Κύριος, κραταιός και δυνατός, Κύριος δυνατός εν πολεμοίς Άρατε Πύλας, οι άρχοντες υμών και εισελεύσεται ο βασιλεύς της δόξης”
• “Τις εστίν ούτος ο βασιλεύες της δόξης”
• “Κύριος των δυνάμεων, αυτός εστίν ο βασιλεύς της δόξης”

     Τότε με ένα σπρώξιμο υποχωρούσε η πόρτα , ενώ οι ενορίτες χτυπούσαν με μεγάλο θόρυβο τα στασίδια για ζωντανέψουν “οι μοχλοί συνετρίβησαν, εθλάσθησαν πύλαι...”. Στη συνέχεια ο ιερέας έφερε το Τίμιο Σώμα πάνω στη του εντός του ναού ψάλλοντας κατανυκτικά το “Ότε κατήλθες προς τον θάνατον...”. Τα λουλούδια του επιταφίου, τα έπαιρνε ο κόσμος για φυλαχτό. Επίσης τα τέσσερα φανάρια του επιταφίου, που ήταν απο καθαρό κερί, τα έδινε ο παππάς στους ναυτικούς. Ήταν το καλύτερο φυλαχτό για την τρούμπα, τη δίνη που γίνεται συχνά μέσα στη θάλασσα και δημιουργεί ανεμοστρόβιλο, βουλιάζοντας τα πλοία.
  Σήμερα, διατηρούνται στο ακέραιο τα θρησκευτικά έθιμα δηλαδή η περιφορά των Επιταφίων και το "Άρατε Πύλαι..". Ο κόσμος της Σκοπέλου, εξακολουθεί να πίνει ξύδι το πρωί και να μην στρώνει τραπέζι για φαγητό. Ο κόσμος επισκέπτεται τις ενορίες για να θαυμάσει τους Επιταφίους και μερικοί ακόμα φωνάζουν "σας μπαταλάραμε".

Μέγα Σάββατο

     Τούτη η μέρα, είναι μέρα χαράς. Οι νοικοκυρές, ετοίμαζαν τη μαγειρίτσα για το αναστάσιμο τραπέζι και έστελναν στις κουμπάρες και τους συγγενείς, καλαθάκια με αυγά και κουλούρια ή όσοι κατείχαν φρέσκο τυρί, μυζήθρες και κρέας. Οι νονάδες με τη σειρά τους έστελναν στα ανεδεξίμια την λαμπάδα και ένα ζευγάρι παπούτσια . Oι νύφες πήγαιναν στην πεθερά ψωμένια κουλούρα με λαμπάδα.

    Μέγα Σάββατο, όταν ο Παππάς λέει “Δεύτε λάβετε φως..”, τρέχουν όλοι , ποιός θα το πρωτοπάρει. Με το φως της Αναστάσεως , έκαναν σημάδια στους τοίχους και πάνω απο τις πόρτες, επίσης ανάβαν με αυτό το καντήλι για 40 μέρες. Την ώρα που έλεγε ο Παππάς το “Χριστός Ανέστη”, έξω απο την πύλη έστηναν κανόνια και γέμιζαν μπαρούτι. Ήταν ένα επικύνδυνο έθιμο που κατήργησε η Αστυνομία. Πλέον ρίχνουν βεγγαλικά και φωτοβολίδες.

      Μετά το Χριστός Ανέστη , άρχιζε ο ασπασμός και η λειτουργία που κρατούσε έως τις 2 το πρωί.. Όταν πλησίαζε το τέλος της έβγαινε ο Παππάς στην Ωραία Πύλη και έλεγε “νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες...” και κοινωνούσαν όσοι ήθελαν. Απο νωρίς οι τσοπάνηδες πήγαιναν στην εκκλησία τυρί ανάλατο, μυζήθρες και αυγά κόκκινα για να τα ευλογήσει ο παππάς. Μετά τα έβαζαν στο παγκάρι, και τα μοίραζαν στον κόσμο.
     Δύο ή τρία αδέλφια που είχαν γεννηθεί τον ίδιο μήνα, έβγαιναν απο διαφορετικές εξόδους αφού κοινωνούσαν, άλλος απο την πόρτα και άλλος απο το παράθυρο. Όταν πλησίαζε το τέλος της λειτουργίας, και ο παππάς έλεγε το Χριστός Ανέστη, σήκωνε τη λαμπάδα του και ρωτούσε “Ανέστη Χριστός”, οι δε πιστοί σήκωναν τις λαμπάδες και απαντούσαν “Χριστός Ανέστη”.
  Σήμερα, είναι η μέρα που η μεγαλύτερη μερίδα των κατοίκων μεταλαμβάνει. Οι ντόπιοι εξακολουθούν να ετοιμάζουν μαγειρίτσα για το βράδι. Στέλνουν απο το πρωί τα κόκκινα αυγά και τα κουλουράκια στις κουμπάρες και τους συγγενείς, οι νοννές στέλνουν τις λαμπάδες και τα παπουτσια στα αναδεξίμια. Το βράδι μετά το "Χριστός Ανέστη", μεταφέρουν στο φαναράκι το "Άγιο Φως" και μαζεύονται στο αναστάσιμο τραπέζι για να απολαύσουν τα εδέσματα μετά απο την μεγάλη νηστεία.

ΑΓΙΟ ΠΑΣΧΑ

      Την Κυριακή του Πάσχα οι Σκοπελίτες, την γιορτάζουν στα ''καλύβια”, δηλαδή στις αγροτικές κατοικίες της εξοχής. Αυτό που αξίζει να αναφερθεί είναι ότι τα πολύ παλιά χρόνια δεν έψηναν τη μέρα του Πάσχα αλλά της πρωτομαγιάς. Και το έθιμο του οβελία γινόταν με τη συμμετοχή κατσικιού και όχι αρνιού. Διότι στην Σκόπελο, οι τσοπάνηδες εξέτρεφαν κυρίως κατσίκια.

     Τη μέρα αυτή, οι τσοπάνηδες δεν έκανε να πιάσουν κόκκινο αυγό, γιατί αν άρμεγαν θα έπιαναν αρρώστια τα γίδια. Μπορούσαν να φάνε το αυγό αν τους το καθάριζε κάποιος άλλος.

Η δεύτερη Ανάσταση (Αγάπη) γίνόταν το απόγευμα. Ο Παππάς συνήθιζε να φιλά τους άντρες του χωριού για να συγχωρεθεί μιας και δεν επιτρεπόταν τα φιλιά μεταξύ αντρών και γυναικών. Οι νεόνυμφες στην Αγάπη συνηθίζαν να πηγαίνουν στην εκκλησία της Παναγίας και οχι στη δική τους.

     Την Κυριακή το απόγευμα γινόταν και το κάψιμο του Ιούδα. Έφτιαχναν ένα ομοίωμα ανθρώπου, που το γέμιζαν με άχυρο, το οποίο κρατούσε στο χέρι του ένα σακούλι με τα υποτιθέμενα αργύρια. Τον έστηναν σε ένα μεγάλο δένδρο της Παναγίας (για το κάψιμο έπαιρναν άδεια απο τον Παππά ή τον επίσκοπο). Καθένας είχε το δικό του όπλο. Ο επίτροπος έδινε στον καθένα ένα ποτήρι του κρασιού μπαρούτι. Με το σύνθημα άρχιζαν να ρίχνουν και ο Ιούδαν γινόταν παρανάλωμα πυρός. Άλλες φορές το ομοίωμα το έστηναν στον Κομμένο, έναν παλιό λιμενοβραχίονα στο Μώλο. Άλλοτε τον Ιούδα τον έκαιγαν την Κυριακή του Θωμά.

    Τρεις Πέμπτες μετά το Πάσχα δεν έμπαιναν μέσα στο αμπέλι. Της Αναλήψεως δεν κοιμόντουσαν το μεσημέρι για να μην αναληφθούν. Της Πεντηκοστής γινόταν μεγάλο πανηγύρι στον Καλόγερο που διαρκούσε τρεις μέρες.

  Σήμερα, οι σκοπελίτες εξακολουθούν να γιορτάζουν την Κυριακή του Πάσχα στα καλύβια, ψήνοντας κατσίκάκι. Τα έθιμα με το κάψιμο του Ιούδα έχουν εκλείψει.

Κείμενα : Σκοπέλου Λαϊκός Πολιτισμός του Αδαμαντίου Σαμψων, Σπ. Μπετσάνη (Οργανωτική Γραμματέας του Π.Λ.Σ.Σκοπέλου).

Φωτό: Skopelos Web, Εφημερίδα Βόρειες Σποράδες, Google

Επιλογή, Επιμέλεια: Σπ. Μπετσάνη

Για τον Πολιτιστικό και Λαογραφικό Σύλλογο Σκοπέλου