Monday, February 29, 2016

Mάρτης , γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης..... Μάρτης είναι τρέλες κάνει μια κλαίει, μια γελάει........


Mάρτης , γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης.....
Μάρτης είναι τρέλες κάνει μια κλαίει, μια γελάει........

Στην Σκόπελο κάθε 1η του Μάρτη, τα παιδιά φορούσαν στο χέρι τους "Μάρτη" , βραχιολάκι με κόκκινη και χρυσή κλωστή για να μην τους "πιάσει" ο πρώτος ήλιος της άνοιξης, οι δε πεθερές, έδιναν στη νύφη "Μάρτη" με λίρα περασμένη ή χρύσο.
Γενικότερα:
Ο Μάρτης ή Μαρτιά είναι ένα παμπάλαιο έθιμο, με βαλκανική διασπορά. Πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στα Ελευσίνια Μυστήρια, όπου οι μύστες έδεναν μια κλωστή, την Κρόκη, στο δεξί τους χέρι και το αριστερό τους πόδι, όπως παρατηρεί ο λαογράφος Νικόλαος Πολίτης.
Σύμφωνα με το έθιμο, την 1η του Μάρτη, οι μητέρες φορούν στον καρπό του χεριού των παιδιών τους ένα βραχιολάκι, φτιαγμένο από στριμμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή, τον Μάρτη ή Μαρτιά, για να τα προστατεύει από τον πρώτο ήλιο της Άνοιξης, που είναι ιδιαίτερα βλαβερός, σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες. Ο Μάρτης προφυλάσσει επίσης, όπως πιστεύεται, από τα κουνούπια και τους ψύλλους και ακόμα απομακρύνει τις αρρώστιες και άλλα κακά. 
Τον φτιάχνουν την τελευταία μέρα του Φλεβάρη και τον φορούν την πρώτη μέρα του Μάρτη, πριν βγουν από το σπίτι. Σε μερικές περιοχές ο Μάρτης φοριέται στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού σαν δαχτυλίδι για να μην σκοντάφτει ο κάτοχός του.
Το βραχιολάκι αυτό το βγάζουν στο τέλος του μήνα, ή το αφήνουν πάνω στις τριανταφυλλιές όταν δουν το πρώτο χελιδόνι, για να τον πάρουν τα πουλιά και να χτίσουν τη φωλιά τους ή το καίνε με το αναστάσιμο φως του Πάσχα.
Η Χριστιανική Εκκλησία δια του Ιωάννου του Χρυσοστόμου θεωρεί το έθιμο ειδωλολατρικό ήδη από το 5ο αιώνα.

Ο «Μάρτης» στα Βαλκάνια

Το έθιμο του Μάρτη γιορτάζεται ίδιο και απαράλλαχτο στα Σκόπια με την ονομασία Μάρτινκα και στην Αλβανία ως Βερόρε. Οι κάτοικοι των δυο γειτονικών μας χωρών φορούν βραχιόλια από κόκκινη και άσπρη κλωστή για να μην τους «πιάσει» ο ήλιος, τα οποία και βγάζουν στα τέλη του μήνα ή όταν δουν το πρώτο χελιδόνι. Άλλοι πάλι, δένουν τον Μάρτη σε κάποιο καρποφόρο δέντρο, ώστε να του χαρίσουν ανθοφορία, ενώ μερικοί τον τοποθετούν κάτω από μια πέτρα κι αν την επόμενη ημέρα βρουν δίπλα της ένα σκουλήκι, σημαίνει ότι η υπόλοιπη χρονιά θα είναι πολύ καλή.
Τηρώντας παραδόσεις και έθιμα αιώνων, οι Βούλγαροι, την πρώτη ημέρα του Μάρτη, φορούν στο πέτο τους στολίδια φτιαγμένα από άσπρες και κόκκινες κλωστές που αποκαλούνται Μαρτενίτσα. Σε ορισμένες περιοχές της Βουλγαρίας, οι κάτοικοι τοποθετούν έξω από τα σπίτια τους ένα κομμάτι κόκκινου υφάσματος για να μην τους «κάψει η γιαγιά Μάρτα» (Μπάμπα Μάρτα, στα βουλγαρικά), που είναι η θηλυκή προσωποποίηση του μήνα Μάρτη. Η Μαρτενίτσα λειτουργεί στη συνείδηση του βουλγαρικού λαού ως φυλαχτό, το οποίο μάλιστα είθισται να προσφέρεται ως δώρο μεταξύ των μελών της οικογένειας, συνοδευόμενο από ευχές για υγεία και ευημερία.
Το ασπροκόκκινο στολίδι της 1ης του Μάρτη φέρει στα ρουμανικά την ονομασία Μαρτιζόρ. Η κόκκινη κλωστή συμβολίζει την αγάπη για το ωραίο και η άσπρη την αγνότητα του φυτού χιονόφιλος, που ανθίζει τον Μάρτιο και είναι στενά συνδεδεμένο με αρκετά έθιμα και παραδόσεις της Ρουμανίας. Σύμφωνα με την μυθολογία, ο Θεός - Ήλιος μεταμορφώθηκε σε νεαρό άνδρα και κατέβηκε στη Γη για να πάρει μέρος σε μια γιορτή. Τον απήγαγε, όμως, ένας δράκος, με αποτέλεσμα να χαθεί και να βυθιστεί ο κόσμος στο σκοτάδι.
Μια ημέρα ένας νεαρός, μαζί με τους συντρόφους του σκότωσε τον δράκο και απελευθέρωσε τον Ήλιο, φέροντας την άνοιξη. Ο νεαρός έχασε τη ζωή του και το αίμα του -λέει ο μύθος- έβαψε κόκκινο το χιόνι. Από τότε, συνηθίζεται την 1η του Μάρτη όλοι οι νεαροί να πλέκουν το «Μαρτισόρ», με κόκκινη κλωστή που συμβολίζει το αίμα του νεαρού άνδρα και την αγάπη προς τη θυσία και άσπρη που συμβολίζει την αγνότητα.
φωτό: Κατ. Μπετσάνη, επιμέλεια Σπυριδούλα Μπετσάνη.

Saturday, February 27, 2016

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΣΚΟΠΕΛΟΥ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΤΟΥ  ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ  ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ  ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΣΚΟΠΕΛΟΥ 



     Η πρώτη εκδήλωση της κοπής της πρωτοχρονιάτικης βασιλόπιτας του Πολιτιστικού και Λαογραφικού Συλλόγου Σκοπέλου, έλαβε χώρα στις 21/02/2015 μέσα σε ένα κατάμεστο στάδιο απο φίλους, μέλη, χορευτές και γενικά ανθρώπους που αγαπούν την παράδοση, τις τέχνες και τον πολιτισμό. Ο αριθμός του κοινού άγγιξε τα 600 άτομα.

Νιώθουμε τη μεγάλη ανάγκη  να ευχαριστήσουμε:
     Τον Δήμο Σκοπέλου για την παραχώρηση του κλειστού γυμναστηρίου και των φορεσιών από την ιματιοθήκη του .

     Τον κύριο Γιώργο Πούλιο για τη δημιουργία και δωρεά των αφισών.

    Τον κύριο Βιργίλιο Τσιούλη για την δωρεάν φωτογραφική κάλυψη.

    Τον κ. Κώστα Αμπελάκια για την δωρεάν μαγνητοσκόπηση.

     Την κυρία Κατερίνα Μπετσάνη για την παραχώρηση των παραδοσιακών φορεσιών Ανατολικού Αιγαίου που φόρεσε το τμήμα του παραδοσιακού χορού των προχωρημένων καθώς και τις σκοπελίτικες φορεσιές που φόρεσε το τμήμα του παραδοσιακού χορού νηπίων – προνηπίων.

      Τον πολιτιστικό και εξωραϊστικό Σύλλογο Γλώσσας Σκοπέλου για την παραχώρηση των παραδοσιακών φορεσιών Θράκης που φόρεσε το τμήμα παραδοσιακού χορού των αρχαρίων και Κάτω Παναγίας που φόρεσε το τμήμα παραδοσικού χορού προχωρημένων.

      Την κ. Κατερίνα Μπετσάνη και τη κ. Μαρία Τζώτη που ανέλαβαν  το ντύσιμο των χορευτών με τις παραδοσιακές φορεσιές.

       Την κ. Αγγελική Ρέκκα, την κ. Συροπούλου και την κ. Παζάρα που βοήθησαν στη δημιουργία των στολών του μπαλέτου.
      
      Ευχαριστούμε τις δασκάλες μας κ. Σουζάνα Χριστίνη και Νίνα Γούλφ .

      Ευχαριστούμε τους μαθητές μας, μικρούς και μεγάλους που μας εμπιστεύονται.
       Ευχαριστούμε όλους εσάς που παρευρεθήκατε μαζικά στην πρώτη μας εκδήλωση, αποδεικνύοντας με τον τρόπο αυτό ότι στηρίζετε την προσπάθεια μας,    παρακινώντας μας έτσι να συνεχίσουμε και να φτάσουμε ψηλότερα!!!! 

Με εκτίμηση
Το Δ.Σ.

Tuesday, February 23, 2016

Ο Αγιος Ρηγίνος και ο Δράκος της Σκοπέλου - Καισάριου Δαπόντε, Εγκώμιον εις τον Άγιο Ρηγίνον

Ο Αγιος Ρηγίνος και
ο Δράκος της Σκοπέλου


   Κάθε 25η Φεβρουαρίου, η Σκόπελος τιμά τον προστάτη και πολυούχο της Άγιο Ρηγίνο. Κάτοικοι των γειτονικών νησιών (Σκιάθου, Αλοννήσου) και χωριών (Έλιους και Γλώσσας) αλλά και απο όλη την Ελλάδα, επισκέπτονται την μονή του Αγίου Ρηγίνου στην Χώρα της Σκοπέλου, προκειμένου να προσκυνήσουν και να αποδώσουν φόρο τιμής, στον Άγιο. Ένας απο τους πιο γνωστούς και εντυπωσιακούς θρύλους της Σκοπέλου, είναι αυτός που αναφέρεται στον Δράκο που ζούσε στο νησί και εξοντώθηκε απο τον επίσκοπο της και έπειτα άγιο και πολυούχο της , τον Άγιο Ρηγίνο.


Ρηγίνος, Επίσκοπος Σκοπέλων

Ο Άγιος Ρηγίνος πιθανολογείται ότι ήταν ο πρώτος Επίσκοπος των Βορείων Σποράδων, υπαγόμενος στον Μητροπολίτη Λαρίσης, με τον τίτλο Επίσκοπος Σκοπέλων. Καταγόταν απο τη Λεβάδεια, απο γονείς χριστιανούς. Το 343-344 έλαβε μέρος στη Σύνοδο της Σαρδικής (σήμερα Σόφια), όπου κατά το Μηναίον της εκκλησίας, “πάσας τας αιρέσεις δια του λόγου αυτού και της παρησίας ηφάνισεν.”
Κατά το διωγμό των Χριστιανών του έτους 362, εξαιτίας του οποίου ο υποκινητής Αυτοκράτωρ Ιουλιανός αποκλήθηκε Παραβάτης ή Αποστάτης, ο Ρηγίνος συνελήφθη απο τον Έπαρχο και υποβλήθηκε σε βασανιστήρια για να απαρνηθεί την πίστη του. Δεν υπέκυψε , με συνέπεια να καρατομηθεί (αποκεφαλισθεί) μαζί με σαράντα Χριστιανούς Σκοπελίτες στις 25 Φεβρουαρίου το 362.


Το εικονοστάσι στη θέση “Γεφύρι” και ο Ναός του Αγίου


Το 1903 ανεγέρθηκε στον τόπο του μαρτυρίου του Αγίου δηλαδή της καρατόμησης του μαζί με τους 40 χριστιανούς Σκοπελίτες, στη θέση "Γεφυράκι",  ένα επιβλητικό εικονοστάσιο. 

Στο μοναστήρι, που φέρει το όνομα του, βρίσκεται ο τάφος του και η εκκλησία που κτίστηκε το 1966 με χορηγία και προσφορά εργασίας Σκοπελιτών, στην θέση παλαιότερου ναού που καταστράφηκε στους σεισμούς το 1964 και 1965. Μέρος των οστών του Αγίου φυλάσσεται σε λειψανοθήκη στον καθεδρικό ναό της Γεννήσεως του Χριστού, στην Χώρα της Σκοπέλου.



Ο Άγιος Ρηγίνος και η μάχη του με τον Δράκο



Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση, πριν τον 4ο αιώνα, υπήρχε στο νησί της Σκοπέλου, ένα τεράστιο φίδι (δράκος), που κυνηγούσε και κατασπάραζε όποιον άνθρωπο συναντούσε. Όπως γράφει και ο Νίκος Γεωργαράς, ο Δράκος αυτός, πιθανώς να συμβολίζει την ειδωλολατρία που επικρατούσε στην Σκόπελο πριν πάει ο Ρηγίνος εκεί ως επίσκοπος και την εξαλείψει με τη διάδοση της χριστιανικής θρησκείας. 

Λέγεται πως ο Άγιος Ρηγίνος πολέμησε με τον Δράκο, σε μια περιοχή όπου υπήρχε βουνό και στους πρόποδες αυτού θάλασσα. Ο Άγιος πρόσταξε  τον δράκο να σχισεί το βουνό στη μέση, αυτός υπάκουσε, έσχισε το βουνό στη μέση και έπεσε μέσα στη θάλασσα και πνίγηκε. Η θέση αυτή ονομάστηκε “Δρακοντόσχισμα” και υπάρχει εκεί προς τιμήν του Αγίου , εικονοστάσι με την εικόνα της νίκης του Αγίου Ρηγίνου επί του δράκου.


Καισαρίου Δαπόντε , Εγκώμιον εις τον Άγιο Ρηγίνον *:

    Πως το νησί η Σκόπελος αφ' ου εκατοικήθει πάλαι απο τους Έλληνας και ούτως εκοσμήθη και είναι ως της σήμερον ελληνικά σημεία, κτίρια , λίθοι , μάρμαρα, μονόλιθα μνημεία, με γράμματα ελληνικά, ονόματα ελλήνων, σοφών ανθρώπων και γνωστών των παλαιών εκείνων, ύστερα ερημώθηκε, τις οίδε την αιτίαν, και άνθρωποι εις το νησί δεν είχαν κατοικία.
   Τότε εγεννήθηκε λοιπόν ο δράκοντας εκείνος, όπου τον εξοστράκισεν ο Άγιος Ρηγίνος. Ή ίσως εγεννήθηκε όταν εκατοικούσαν οι άνθρωποι εις το νησί ετούτο και εζούσαν. Και ύστερ' αναχώρησαν δια την κατοικίαν του όφεως του φοβερού τούτου και την ζημίαν. Ή ήσαν και οι άνθρωποι, ήταν και το θηρίον, καθώς ηκούσθη και αλλούς εις το αυτό νησίον. Και δια τούτο έρριπταν εκ τόπων των πλησίων των καταδίκων περισσούς, κι έτρωγε το θηρίον. Όταν λοιπόν μπαρκάριζαν μια φοράν ανθρώπους για να τους ρίψουν στο νησί εκεί ως κακοτρόπους, τυχαίνει και ο Άγιος μαθαίνει την αιτίαν και επόνεσεν ως συμπαθής, επλήγη την καρδίαν.
     Και στέκεται, παρακαλεί και τέλος καταπείθει, να έμβει και αυτός μαζί, καθάπερ ηβουλήθη. Ιδέτε σας παρακαλώ, εδώ φιλανθρωπίαν, του φιλανθρώπου Ιησού βεβαία παρομοίαν, γιατί δια το δίκαιον ίσως τινάς τολμήσει ως λέγει ο Απόστολος να αδικοθανατήσει. Αμή δια αμαρτωλούς, θανάτου τους αξίους, το είδαμεν εις τον Χριστόν μόνον και στους Αγίους. Μετά των καταδίκων ούν ο Άγιος εμβαίνει, και εις την Σκόπελον μαζί με εκείνους υπαγαίνει. Έγινεν ως κατάδικος ο δικαστής θηρίου, δια να σώσει τας ψυχάς, ως μιμητής Κυρίου. Μετά ανόμων αι αυτός ομοίων ελογίσθη, δια τον νόμον του Χριστού, διό εμακαρίσθη. Ο μέγας μου Νικόλαος γλιτώνει, πλην αξίους, ο μέγας δε Ρηγίνος μου τους επιθανατίους. Έκείνος το ' καμε θαρρών στον μέγαν Κωνσταντίνον, δεν είναι δε τοιούτον τι εδώ εις τον Ρηγίνον.
     Τρέχει λοιπόν εβγαίνοντας έξω να πολεμήσει, υπάγει μετά του εχθρού μάχην να συγκροτήσει. Δράκοντας είναι ο εχθρός, οι όνυχες τα βέλη, και οι όδοντες μάχαιρα, τι ούν ποιήσαι μέλλει, άνθρωπος είναι μοναχός, κι αυτός δίχως δοξάρι, δίχως σκουτάρι και σπαθί και δίχως καν κοντάρι; Ο Άγιος Γεώργιος καν ήταν καβαλάρης και με κοντάρι , με σπαθί και εν συντόμω Άρης. Ο Ηρακλής είχε σπαθί και είχε και φωτίαν, είχε και τον Ιόλαον, και έκαμε δουλείαν. Αυτός ένας καλόγηρος, μόνον με τον σταυρό του, με το επιτραχήλι του και τον ευλογητόν του, ενίκησεν ο άνθρωπος, ο δράκοντας νικάται, ο άοπλος δεν βλάπτεται, ο ένοπλος χαλάται. Ενίκησε' ο καλόγηρος τον όφιν, το θηρίον, το φοβερόν εις ολουνούς, εκτός δε των Αγίων. Ενίκησεν ο Τίμιος Σταυρός ο του Κυρίου, νικήσας και την δύναμιν του νοητού θηρίου.
Ο τόπος όπου έγινεν ο πόλεμος, η μάχη, έτυχε κάποιον βουνόν εκεί κοντά του να έχει. Προστάζει ουν ο νικητής τον δράκοντα να σχίσει, όλον εκείνον το βουνόν στη μέση να χωρίσει, και να περάσει εν ταυτώ του λόγου του να ρίξει εις την πλησίον θάλασσα, ολόγυρα να πνίξει. Καθώς και ο υπαίτιος τον πρόσταξε να πάγει, να πέσει μέσα στη φωτιά, κι επήγεν και υπετάγη. Και τούτα δια την φωνήν την φοβεράν και θείαν, την ιδού δίδωμι υμίν ισχύν και εξουσίαν του να πατειτ' επάνωθεν οφέων και σκορπίων και τα εξής, ως φαίνονται εις τόπον τον οικείον. Και εν τω άμα σχίζεται το όρος αοράτως, και μέσα ο εχθρός, φθείρεται κατά κράτος. Και στέκει ως την σήμερον ο τόπος χωρισμένος τον λεν και Δρακοντόσχισμα, ως σεσημειωμένος. Τούτο ηκούσθη πανταχού, και τρέχουν και ιδούσι και βλέποντες οι άνθρωποι, τον νικητή τιμούσι. Συνάζονται απο παντού, έρχονται , κατοικούσι και της Σκοπέλου το νησί γεμίζουσι, πληρούσι. Πάλιν η Σκόπελος αυτή λαμβάνει την στολή της, και εις του εγκατοίκους της δείχνει την αρετήν της.

{Κ.Δαπόντες. Σκοπελίτης μοναχός, λόγιος, θρησκευτικός συγγραφέας, χρονικογράφος, αυτοβιογράφος, απο τους πιό σημαντικούς του 17 ου αιώνα. Το παρόν είναι απόσπασμα απο την Εξήγησις της θείας λειτουργίας, Βιέννη 1795, Μέρος Ε', “Είς τον Άγιον Ρηγίνον” (σελίδα 181-184). Η ορθογραφία και η στίξη του πρωτοτύπου έχουν εδώ εν μέρει εξομαλυνθεί}.




 Κείμενα - Έρευνα:  “Σκοπελίτικοι Παλμοί” του Νικ.Ι. Νικολαϊδου.
Οι φωτογραφίες: Εφήμερίδα «Βόρειες Σποράδες», τη σελίδα SkopelosWeb και τη google. 
Επιμέλεια: Σπυριδούλα Μπετσανη για λογαριασμό του Πολιτιστικό και Λαογραφικό Σύλλογο Σκοπέλου.

Thursday, February 18, 2016

ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΣΤΗ ΣΚΟΠΕΛΟ

  Οι Μεγάλες Αποκριές στη                        Σκόπελο
      Παρελθόν και Παρόν

Οι Μεγάλες Απόκριες αποτελούσαν τα παλιά χρόνια στη Σκόπελο τη μεγαλύτερη εκδήλωση διασκέδασης, οικογενειακής και ομαδικής, πλουσίων και φτωχών. Έχουν ως γνωστόν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα, και η δομή τους αντανακλούσε το κλίμα και το πνεύμα της εποχής. Και τόση ήταν η σημασία τους για τους Σκοπελίτες ώστε όσοι απο αυτούς – ναυτιλλόμενοι, ναυπηγοί και οικοδόμοι δούλευαν στα ξένα γύριζαν στην πατρίδα τις ημέρες της Αποκριάς για να γιορτάσουν εκεί με τα τοπικά έθιμα, χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Παπαδιαμάντη στο γεγονός αυτό στο διήγημά του <<Κοκκώνα Θάλασσα.>>. Καθ' όλη τη διάρκεια των αποκριών οι Σκοπελίτες εκτός απο τα ομαδικά έθιμα, μεταμφιέζονταν σε μ'τσούνες και επισκέπτονταν τα σπίτια των φίλων και συγγενών για να τραγουδήσουν, να κεραστούν. Τα ¨πειράγματα¨ και οι κωμικές αναπαραστάσεις προσώπων και επαγγελμάτων είχαν την τιμητική τους. 



Ο εορτασμός γινόταν πάντα με την ίδια σειρά

Την Κυριακή της Κρεοφάγου οι εκδηλώσεις ήταν θορυβώδεις, και χαρακτηρίζονταν απο σκωπτικό και διοννυσιακό ύφος. Περιείχαν μεταμφιέσεις, σάτιρα και χλευασμό προσώπων και καταστάσεων και ορισμένες, όπως οι κουδουνάδες και τα άσεμνα τραγούδια, ανάγονταν, όπως φαίνεται στα αρχαία Διονύσια. Την Κυριακή αυτή οι συντηριτικοί και σοβαροί Σκοπελίτες, είχαν το δικαίωμα να παρεκτραπούν, να διακωμωδήσουν και  να αμφισβητήσουν την κάθε αξία.

Την Κυριακή της Τυρινής, εορταζόταν με πολυπληθή παρέλαση καρναβαλιστών, οι οποίοι μεταμφιέζονταν με πολυτελή στολές και ενδύματα. Η παρέλαση αυτή συνήθως αναπαριστούσε γαμήλια πομπή, με άντρα στο ρόλο της νύφης και γυναίκα στον ρόλο του γαμπρού. Αυτή την Κυριακή έβγαιναν οι Καλές (μτσούνες), και τα τραγούδια ήταν κόσμια και μελωδικότερα, υμνούσαν την φύση, τον έρωτα, την αγάπη, περισσότερο όμως τον καταπιεσμένο πόθο. 
                                 

                            Η  Φρεγάδα και αργότερα Τράτα

Απο τις  πιο εντυπωσιακές και διασκεδαστικές εμφανίσεις στην Αποκριά της Κρεοφάγου, ήταν η “φρεγάδα” (παραφορά της λέξης φρεγάτα) ή τράτα και οι κουδουνάδες. Δευτερεύοντες μασκαράδες ήταν οι μπράμηδες, ο αρκουδιάρης και ο γιατρός. Η Φρεγάδα , όταν αργότερα ξεχάστηκε η αλγερίνικη πειρατεία λεγόταν και λέγεται έως σήμερα τράτα (όνομα αλιευτικού πλοιαρίου). Ήταν το υποτυπώδες ομοίωμα αλγερίνικου σκάφους, παραποιημένου όμως, αφού έφερε στο μέσον της μεγάλο τενεκεδένιο κιβώτιο με καπνοδόχο (φουγάρο) σαν μηχανοστάσιο ατμόπλοιου. Είχε μήκος 5­6 μέτρα, μέγιστο πλάτος 1,5 περίπου, καρίνα και ποδοστήματα απο λεπτό ξύλο. Τα πλευρά (πόστες και μαδέρια) ήταν απο καλάμια συναρμολογημένα και τοξοειδώς προσαρμοσμένα, άλλα στην καρίνα και άλλα στα ποδοστήματα. Με άλλα λόγια το σώμα της Φρεγάδας ήταν διαμορφωμένο απο πλέγμα καλαμιών με κενά διαστάσεων 25 εκ. περίπου.

Το “πλήρωμα” επιβιβαζόταν στην Τράτα απο άνοιγμα στο πλευρό της περνώντας τα πόδια του μέσα απο το πλέγμα. Βαδίζοντας προωθούσε τη Τράτα, αφού την είχε ανασηκώσει ελαφρώς με σκοινιά που συνέδεαν τη μία κουπαστή με την άλλη, μέσω του αυχένα των ανδρών. Το πλήρωμα το αποτελούσαν 4 ή 5 άνδρες και ένας άλλος έξω απο αυτήν παρίστανε τον καλαφάτη κρατώντας τα σχετικά σύνεργα. Πιο παλιά φορούσαν κοντές γεράνιες βράκες και μεταγενέστερα τα σακάκια τους ανάποδα, κοντό κόκκινο φέσι και “ποδήματα” (ψηλά παπούτσια ναυτικού). Δεν φορούσαν μάσκα αλλά ήταν μουτζουρωμένοι για να παριστάνουν τους Αλγερίνους πειρατές. Ο καπετάνιος στην πρύμη ρύθμιζε την πορεία της τράτας με παραγγέλματα : φάϊροπ (fire up) προς τον ναύτη θερμαστή για να ανάψει τα υγρά άχυρα που περιείχε το κιβώτιο ­ μηχανοστάσιο και να βγεί καπνός απο το φουγάρο, βίρα προς το λοστρόμο για να σηκώσει την άγκυρα, την οποία παρίστανε μία παλιά σκούπα δεμένη σε σκοινί, πρόσω προς όλο το πλήρωμα για να κινηθεί η τράτα, δεξιά ή αριστερά για να στρείψει, κράτει για να σταθμεύσει, φούντο προς το λοστρόμο για να αγκυροβολήσει, πετώντας τη σκούπα. Ο καπετάνιος κάθε λίγο σφύριζε με την μπουρού (κέλυφος μεγάλου όστρακου) φυσώντας στο εσωτερικό της, παράγωντας έτσι ισχυρό ήχο. Την μπουρού την χρησιμοποιούσαν ιστιοφόρα για χαιρετισμό και σε περίπτωση ομίχλης.


Το άρμα της Τράτας ή Φρεγάδας του σκοπελίτικου καρναβαλιού, το οποίο εκπήγαζε απο την επίδοση των σκοπελιτών στη ναυτική και ναυπιγική τέχνη, πλαισιωμένο απο πλήθος πανηγυριστών, προσωπιδοφόρων και μη που τραγουδούσαν, παρήλαυνε απο τους κεντρικούς δρόμους και τις πλατείες της πόλης, όπου το πλήρωμα αποβιβαζόταν και μαζί με την παρέα έστηνε χορό με αποκριάτικα, άσεμνα τραγούδια. Το ίδιο συνέβαινε και έξω απο τα σπίτια του πληρώματος, τα οποία προσέφεραν ρυζόγαλο, το γλύκισμα της Αποκριάς και άφθονο σκοπελίτικο κρασί που υπήρχε τότε. Κατά το σούρουπο η φρεγάδα, κατέληγε στην ΑΜΜΟ και απο εκεί σκάφος και πλήρωμα , τρικλίζοντας απο το μεθύσι, βουτούσαν στα ρηχά νερά του λιμανιού.


                                                    


                                                         

 Οι Κουδουνάδες 

Οι Κουδουνάδες (κδουνάδες), φαίνεται πως ήταν απόηχος των  Διονυσίων. Είχαν άγριες μουτσούνες, φορούσαν προβιά (δορά) τράγου και γουρουνοτσάρουχα και κρατούσαν , ανεμίζοντας την, μια μακριά τσοπάνικη αγκυλωτή ράβδο (στραβολέκα). Στην προβιά ήταν κρεμασμένα καμιά δεκαπενταριά κουδούνια ζώων, χάλκινα ή σιδερένια, τα οποία δημιουργούσαν διαμονιώδη θόρυβο, καθώς έτρεχε και χοροπηδούσε φοβερίζοντας ο κουδουνάς, στη θέα του οποίου γυναίκες και παιδιά έσπευδαν να κρυφτούν απο φόβο μήπως δεχτούν επίθεση.

                                         Οι Μπράμιδες

Οι Μπράμ(ι)δες ήταν φουστανελάδες, στο κεφάλι φορούσαν μαύρο σκούφο ή μαντίλι. Στο χέρι κρατούσαν μαστίγιο (καμτσί), με το οποίο φοβέριζαν τα παιδιά, που φέυγοντας τους φώναζαν “δε χτυπάς μπράμδα;  κρίμας στο καμτσί που κρατάς”. Στο νησί η φουστανέλα είχε μεγάλη διάδοση ειδικά τις αποκριές, ακόμη και στις γυναίκες.

                                     Ο Αρκουδιάρης
Οαρκουδιάρης ήταν αναπαράσταση της περιφοράς εκπαιδευμένης αρκούδας. Ένας άντρας χωρίς μεταμφίεση και μάσκα έσερνε δεμένον με αλυσίδα έναν άλλον, ο οποίος ήταν καλυμμένος απο το κεφάλι μέχρι τα πόδια με μαύρες τριχωτές προβιές τράγου και παρίστανε την αρκούδα. Περπατούσε πότε πότε στα 4 και με παραγγέλματα και ξυλιές, με χοντρό ρόπαλο του δήθεν αφεντικού του, εκτελούσε άγαρμπα ασκήσεις όπως εκείνα της πραγματικά εκπαιδευμένης αρκούδας. Η συγκεκριμένη αναπαράσταση και μόνο αυτήν είχε και συμφεροντολογική χροιά, αφού ο δημιουργός της καλούσε τους θεατές να συνδράμουν στο έργο του, πράγμα που γινόταν ευχαρίστως με πενταροδεκάρες.

                                           Ο Γιατρός
Ο γιατρός αποτελούσε διακωμώδηση του επαγγέλματος, με κωμική μάσκα που φορούσε ρεντιγκότα και ψηλό καπέλο (κλάκ) και κρατούσε δήθεν συνταγολόγιο και συσκευή κλίσματος, διαλαλώντας “γιατρός απο τα Παρίσια που κάνει τις γριές και γίνονται κορίτσια”. 

                                               Οι καλες







Διαφορετικό ήταν το κλίμα όπως αναφέραμε του εορτασμού της Αποκριάς της Τυρινής, καθώς εδηλωνόταν με ευγενική, λεπτή σάτρια και πολλή μελωδία. Ξεκινούσε οργανωμένη παρέλαση, συνήθως αναπαράσταση γαμήλιας πομπής, στην οποία φυσικά οι άντρες υποδύονταν τη νύφη. Το πλήθος που συμμετείχε στην πομπή παρίστενε τους καλεσμένους στο γάμο, φορούσε επίσημο ένδυμα, είτε ανδρικό (βελάδα και ημίψηλο καπέλο, βράκα μαύρη μεταξωτή, φουστανέλα πλουμιστή, στολή αξιωματικού ή ναύτη του βασιλικού ναυτικού) είτε γυναικείο φουστάνι, (σκοπελίτικο μόρκο ή πρασινοκόκκινο, βλάχικα, πολυτελή, λουσάτα και ευρωπαϊκά.). Το απόγευμα, η πομπή περιέτρεχε αργά – αργά την πόλη, τραγουδώντας κόσμια αποκριάτικα, τραγούδια και άλλα ευρωπαϊκά, συνήθως με τη συνοδεία μουσικών οργάνων. “Άιντε να πάμε βλάχα στον πέρα καφενέ, να σε κεράσω βλάχα σουμάδα και αργιλέ , Δεν θέλω τη σουμάδα , ούτε τον αργιλέ μον' θέλω ένα λουκούμι και ένα γλυκό καφέ”.
                                          

                                Μεμονωμένοι Μασκαράδες
Το βράδυ της κυριακής της Τυροφάγου, δινόταν μεταξύ των καλών οικογενειών χοροεσπερίδα σε κάποιο σπίτι με τη συνοδεία λατέρνας που είχε κληθεί για τον σκοπό αυτόν απο το Βόλο. Στην διασκέδαση αυτήν επικρατούσαν οι ευρωπαϊκοί χοροί. Μερικές μουτσούνες εμφανιζόταν και το βράδυ της Τσικνοπέμτης. Νεαροί και κορίτσια φορούσαν κωμικές μάσκες και ετερόφυλες παλιές φορεσιές και επισκέπτοτάν συγγενικά ή φιλικά σπίτια για να τους τρομάξουν ή να τους ξεγελάσουν.
Για να ολοκληρωθεί η εικόνα των αποκριών στη Σκόπελο, θα προσθέσουμε δύο στοιχεία: πρώτον , ότι οι θεατές υποδέχοταν την κάθε μτσούνα με την ιαχή “ούρα”, επιφώνημα που εκφράζει επιδοκιμασία και σημαίνει ζήτω. Και δεύτερον ότι τα γλυκίσματα της Αποκριάς ήταν  η κολοκυθόπιτα, το ρυζόγαλο και η γαλατόπιτα.

                                        Καθαρά Δευτέρα
Αποκριάτικο χρώμα με νηστίσιμα όμως φαγητά, είχε ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας, όταν ο καιρός το επέτρεπε γινόταν στην εξοχή. Οι εορταστές κουβαλούσαν άφθονα νηστίσιμα εδέσματα, πολύ κρασί και μαζεύοταν σε κήπο ή στα καλύβια. Μετά απο γεναίο φαγοπότι, επέστρεφαν στην πόλη κατά το δειλινό, μεθυσμένοι και τραγουδώντας. Είχαν αναποδογυρισμένο το σακάκι τους, μερικοί φορούσαν κοντό κόκκινο φέσι ή είχαν βάψει το πρόσωπο τους με λουλάκι, πρωτοστατούσε σημαιοφόρος, που για σημαία κρατούσε ένα κοντάρι, στο οποίο ήταν δεμένο ένα κουνουπίδι. Τέλος να συμπληρώσουμε ότι τα αποκριάτικα τραγούδια της Σκοπέλου, πολλά και τερπνά, μερικά άσεμνα (πιρπάσκα), προέρχονταν απο την Κωνσταντινούπολη, με την οποία το νησί είχε συχνή επικοινωνία κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα, χάρη στα ονομαστά καράβια του, με τα οποία μετανάστευαν Σκοπελίτες για να δουλέψουν στα ελληνικά καταστήματα και καφενεία.


 Πηγή:  “Σκοπελίτικοι Παλμοί” του Νικ.Ι. Νικολαϊδου.
 φωτογραφίες την Κατερίνα Μπετσάνη, την εφήμερίδα «Βόρειες Σποράδες» .
 Επιμέλεια Σπυριδούλα Μπετσάνη 
Για  τον Π.Λ.Σ.Σκοπέλου. 

Thursday, February 11, 2016

                                                                                 

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΔΡΟΜΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΣΚΟΠΕΛΟΥ ΣΤΑ ΤΡΙΚΑΛΑ - ΜΕΤΕΩΡΑ - ΙΩΑΝΝΙΝΑ - ΜΕΤΣΟΒΟ

  Ο ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ & ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΣΚΟΠΕΛΟΥ ΔΙΟΡΓΑΝΩΝΕΙ ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΑ ΤΡΙΚΑΛΑ-ΜΕΤΕΩΡΑ-ΙΩΑΝΝΙΝΑ-ΜΕΤΣΟΒΟ 5 ΗΜΕΡΕΣ - 4 ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣ...